Ο Παπανδρέου στην Κάβα ντέι Τιρρένι, κάνει πρόβα το "Πιστεύομεν και εις την Λαοκρατίαν." (Ανεμούριον.)
Πρόλογος Α'. Να τι έγινε το 1944.
Εκτός από τους δοσίλογους και τους συνεργάτες, οι
εκκαθαρίσεις του ΕΛΑΣ έπαιρναν συλλήβδην σβάρνα μοναρχικούς και μετριοπαθείς
που ήθελαν να βγούν στην αντίσταση, ενίοτε δε και άσχετους, για προσωπικές
διαφορές, ή και κορίτσια που πηδιόνταν με γερμανούς και ζηλεύαμε. Ανάλογα με
την περιοχή και τις συνθήκες. Παράδειγμα, ο καπετάν Οδυσσέας στον μακρινό Έβρο,
ο οποίος ξεκίνησε με τους δοσίλογους και τους προδότες, αλλά από τον Ιανουάριο
του 1944 συνέχισε με "ψευτοδημοκράτες" και "αποβράσματα που
θέλουν το κακό του λαού," και κατέληξε στην εκτέλεση του πολιτικού υπευθύνου
του ΕΛΑΣ στην περιοχή, που ήταν αντίθετος με τις πραχτικές του. Κατόπιν τούτου,
η λίστα διευρύνθηκε περαιτέρω. Με τα πολλά, ειδοποιήθηκε το κόμμα, που τον
πέρασε δίκη και τον εκτέλεσε, μέσα Φλεβάρη ήταν, σώζοντας εκατοντάδες άλλους,
υποψήφια θύματα της επαναστατικής μανίας του καπετάν Οδυσσέα.
Με τον Μάρτιο, το ΕΑΜ ίδρυσε την Πολιτική Επιτροπή
Εθνικής Απελευθέρωσης, την ΠΕΕΑ, ή "Κυβέρνηση του Βουνού". Η οποία
κάλεσε όλες τις δυνάμεις που αγωνίζονταν κατά του κατακτητή να φτιάξουν μία
κυβέρνηση εθνικής ενότητας για τον συντονισμό του αγώνα. Αυτό δεν ευχαρίστησε
καθόλου τον βασιλιά και τους εγγλέζους, αφού σχεδόν εγκαθίδρυε την αβασίλευτη
δημοκρατία στη χώρα, και καλούσε τον βασιλιά να την νομιμοποιήσει με την
συμμετοχή του.
Τα γεγονότα με το 5/42 σύνταγμα του Δημητρίου
Ψαρρού, το ένοπλο σκέλος μιας μετριοπαθούς αντιστασιακής οργάνωσης, της ΕΚΚΑ,
είναι λίγο πολύ γνωστά. Το ένοπλο εκείνο σώμα συγκροτήθηκε με την έγκριση του
ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Όμως ο Άρης έσπευσε να το αφοπλίσει, επικαλούμενος κάποια
προφορική οδηγία του Σιάντου, του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ. Η οποία μπορεί και
να μην υπήρχε, ή να μην αφορούσε το 5/42. Αντέδρασαν όμως οι άγγλοι σύνδεσμοι, παρενέβη
και το κόμμα, που τάψαλε του Άρη, αλλά όχι αρκετά. Πάντως το 5/42 συγκροτήθηκε
εκ νέου σε μάχιμη δύναμη. Όμως στην συνέχεια διαβρώθηκε από μοναρχικούς, που
είχαν αρχηγό κάποιον Δεδούση, αξιωματικό του στρατού. Αυτός δεν έκρυβε τις προθέσεις
του, επεδίωκε την επιστροφή του βασιλιά με κάθε μέσο, και δήλωνε πως παίρνει
διαταγές μόνο από το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής. Κάποιος άνθρωπος του
σκότωσε μάλιστα έναν υπεύθυνο του ΕΑΜ. Το ΕΑΜ έδωσε τελεσίγραφο στον Ψαρρό να
τον συλλάβει, αλλά εκείνος είτε δεν μπορούσε, είτε κωλυσιεργούσε στο όνομα
κάποιας ενότητας, δεν ξερωγώ. Έτσι αποφασίστηκε, πάλι από τον Άρη, η διάλυση
του 5/42 με κανονική πολεμική επιχείρηση.Έτσι
το 5/42 διαλύθηκε με τα όπλα. Ο Δεδούσης τόσκασε. Αλλά τον αιχμάλωτο Ψαρρό τον
δολοφόνησε κάποιος Θύμιος Ζούλας. Μέσα Απριλίου συνέβη αυτό. Για ερωτικά, είπε
-πολύ μετά- ο Φαράκος. Αλλά και ο Ζούλας είπε -πολύ μετά επίσης- ότι η διαταγή
είχε έρθει από τον Άρη. Κι' εδώ που τα λέμε, ποιός θα έπαιρνε την ευθύνη να
σκοτώσει τον Ψαρρό χωρίς διαταγή του Άρη; Και να μείνει και ζωντανός μετά; Και
τους άλλους εξήντα του 5/42 που τους εκτέλεσαν αργότερα; Κι' αυτούς ο Ζούλας;
Ξανά για ερωτική αντιζηλία;
Μετά απ' αυτό, όσοι επιζήσανε από το σύνταγμα του
Ψαρρού πήγανε στα τάγματα ασφαλείας. Που -ειρήσθω εν παρόδω- τα είχε ιδρύσει
ένας βενιζελικός, ο Γονατάς, μαζί με τον πρώην δικτάτορα Πάγκαλο, από τον φόβο
των κομμουνιστών. Στους επιφυλακτικούς γερμανούς μεσολάβησε ένας
μεγαλοδοσίλογος, ο Βουλπιώτης.
Μ' αυτά και με κείνα, ο αστικός πολιτικός κόσμος
όλων των αποχρώσεων είχε εδραία την πεποίθηση πως η αριστερά ετοίμαζε βίαιη
κατάληψη της εξουσίας. Αλλά και η αριστερά παρομοίως υποπτευόταν πως ο αστικός
κόσμος ετοίμαζε την επιστροφή του Γλύκσμπουργκ επίσης δια της βίας. Μερικοί
μάλιστα, όπως ο Βελουχιώτης και ο Σαράφης ήταν βέβαιοι γι' αυτό. Και οι δύο πλευρές
είχαν βάσιμους λόγους να φοβώνται, φρονώ. Αλλά ο διπλός φόβος ενός αριστερού
κινήματος και ενός βασιλικού πραξικοπήματος πόλωνε τις καταστάσεις, και δεν
άφηνε κάποιο περιθώριο να επιβιώσει ο λεγόμενος "μεσαίος χώρος." Αυτός
που, σε σύμπλευση με το ΕΑΜ -και με τους αναγκαίους ιστορικούς συμβιβασμούς
εκατέρωθεν, βεβαίως, βεβαίως- θα εξασφάλιζε την ομαλή μετάβαση στην
μεταπολεμική εποχή. Με βαθιές τομές στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Μ'
ένα τίμιο δημοψήφισμα για την μεταβολή του πολιτεύματος από την βασιλευομένη
στην σκέτη δημοκρατία. Και κυρίως με την τιμωρία των δοσιλόγων.
(Θα παρατηρήσατε πως άμα θέλω, μιλάω σαν βολευτής.
Ένας βολευτής μπορεί να γράψει τραγούδια; Άχρηστοι!)
Μέσα στον Απρίλη έγινε και η εξέγερση της Μέσης
Ανατολής, που την προκάλεσαν οι άγγλοι και ο βασιλιάς. Διότι πήγαν να
αντικαταστήσουν τους αξιωματικούς της Ταξιαρχίας που πολέμησε στο Αλαμέιν με
καινούργιους, μοναρχικούς και ανθρώπους του Μεταξά. Οπότε η Ταξιαρχία εξεγέρθηκε,
και είπε πως ως μόνη νόμιμη ελληνική κυβέρνηση αναγνωρίζει την Κυβέρνηση του
Βουνού. Κι' ακολούθησε και ο στόλος.
Ο βενιζελικός -και φανατικά αντιβασιλικός-
πρωθυπουργός του Καΐρου, ο Σοφούλης, υποχρεώθηκε να καταπνίξει δια της βίας το
άκαιρο κείνο κίνημα της Μέσης Ανατολής, γιατί αλλιώς θα το έκαναν οι άγγλοι,
έτσι απειλούσαν. Χύθηκε αίμα, μα οι άγγλοι απειλούσαν με σφαγή. Και μόλις
τέλειωσε τη δουλειά, τον παραιτήσανε προς όφελος του Γεωργίου Παπανδρέου, τον
εκλεκτό του Τσώρτσιλ.
Ο Παπανδρέου δεν εκπροσωπούσε κανέναν. Λίγες μέρες
πριν την δολοφονία του Ψαρρού τόσκασε στην Τουρκία, όπου στείλανε οι άγγλοι ένα
αεροπλάνο να τον φέρει στο Κάιρο.
Κι' έτσι, φτάσαμε στο συνέδριο του Λιβάνου, μέσα
Μαΐου. Παρόντα ήταν όλα τα ελληνικά κόμματα, για να αποφασίσουν την κυβέρνηση
της Απελευθέρωσης. Οι αντιπρόσωποι του ΕΑΜ και του ΚΚΕ ζήτησαν πράγματα ανάλογα
με την απήχησή τους στον κόσμο και την προσφορά τους στον αγώνα: τη θέση του
αντιπροέδρου της κυβέρνησης, το υπουργείο εσωτερικών, έναν υφυπουργό στο στρατιωτικών,
αρχηγό του στρατού κοινής εμπιστοσύνης, κι' ένα 25% των υπουργείων. Αλλά απομονωμένοι
εκεί μες στα βουνά του Λιβάνου, χωρίς επαφή με την Ελλάδα, ψαρωμένοι από τους
άγγλους και την ψυχρή υποδοχή που τους κάνανε, με τον Ρούζβελτ να έχει
καταδικάσει την εξέγερση, με τους ρώσους να τηρούν άκρα του τάφου σιωπή περί τα
τεκταινόμενα, με τη φωλιά τους χεσμένη όσο νάναι από τη δολοφονία του Ψαρρού
και τα άλλα παραπατήματα, τα οποία η ρητορική του Παπανδρέου αξιοποιούσε τα
μέγιστα, στο τέλος καταδίκασαν ως έγκλημα έως και το κίνημα στην Μέση Ανατολή. Και
υπογράψανε υποσχέσεις: υπαγωγή του αντάρτικου στον εθνικό στρατό υπό τας
διαταγάς της κυβερνήσεως, παύσις της εαμικής τρομοκρατίας, τέτοια.
Ύστερα,
γύρισαν όλοι στο Κάιρο.
Μπήκε ο Αύγουστος, κι' είχαμε μία εμπλοκή εδώ,
διότι οι εαμικοί κατάφεραν να επικοινωνήσουν με την ΠΕΕΑ, οι οποίοι δεν ήταν
ευχαριστημένοι με τον Λίβανο. Οπότε υπαναχωρήσανε στα συμφωνημένα. Πήρανε πίσω τις υπογραφές
τους, και όλα. Και επέμεναν στην αρχική πρότασή τους, υπουργείο εσωτερικών,
υφυπουργό στο στρατιωτικών και τα ρέστα. Και να πάρει πίσω ο Παπανδρέου εκείνο
το περί τρομοκρατίας. Μπλέξανε πάλι στις συζητήσεις, αδιέξοδο. Κανένας δεν
έκανε πίσω στην διαπραγμάτευση. Σε κάποια φάση, λένε από την ΠΕΕΑ, εντάξει, δεν
θέλουμε τίποτα, μόνο να μην είναι πρωθυπουργός ο Παπανδρέου. Οπότε ο Παπανδρέου
τους μαζεύει όλους, και λέει παραιτούμαι δια την εθνικήν συμφιλίωσιν, και τα
λοιπά. Μαθαίνει τα καθέκαστα ο Τσώρτσιλ, ο οποίος ήταν στην Νορμανδία μαζί με
τον στρατάρχη Μοντγκόμερη, και χάιδευε το σκυλάκι του Μοντγκόμερη, ένα κόκκερ
που το λέγαν Ρόμμελ. Και τηλεγραφάει του Ήντεν (τον εξωτερικόν του) πως
"δεν μπορούμε να παίρνουμε κάποιον υπό την προστασίαν μας, όπως τον
Παπανδρέου, και μετά να τον πετάμε στους λύκους έτσι, με τις πρώτες άναρθρες
κραυγές αυτών των άθλιων ληστών...είτε θα υποστηρίξουμε τον Παπανδρέου ακόμη
και με την βία, όπως έχουμε συμφωνήσει, είτε θα πάψουμε να έχουμε οποιεσδήποτε
βλέψεις στην Ελλάδα." Όπου άθλιοι λησταί ήταν η ηγεσία του ΕΑΜ. Και
πείσθηκε ο Παπανδρέου, και ανακάλεσε την παραίτηση. Οι εαμικοί δεν ξέραν τι
έπρεπε να κάνουν. Σπάνε τότε τη σιωπή τους οι σοβιετικοί, ένας γραμματέας της
πρεσβείας δηλαδή, όχι κανας σπουδαίος. Και τους λέει πρέπει να μπείτε στην
κυβέρνηση. Και έτσι έχει η κατάστασις, όπως συμφωνήθηκε στον Λίβανο.
Κι' έτσι μπήκε το ΕΑΜ στην κυβέρνηση Παπανδρέου, η
οποία βρέθηκε αρχές Σεπτεμβρίου στην Ιταλία, σε μία κωμόπολη έξω από την Νάπολη
ονόματι Κάβα ντέι Τιρρένι. Εντωμεταξύ ο πόλεμος συνεχιζόταν, οι ρώσοι μπαίναν
στη Ρουμανία, άρα οι γερμανοί θα ξεκουμπίζονταν από την Ελλάδα οσονούπω, μην
αποκοπούν. Κι' η ελληνική κυβέρνηση χωρίς σύνδεση με τον υπόλοιπο κόσμο, χωρίς
καμιά ενημέρωση. καθόλου. Επέμεινε σ' ετούτο, ο Τσώρτσιλ, είχε αυτός το δικό
του σχέδιο, να στείλει την ελληνική κυβέρνηση στην Ελλάδα μόνο μετά την εκεί αποβίβαση
των αγγλικών στρατών. Και λέει στο υπουργικό συμβούλιο στον υπουργό του των
Εξωτερικών, τον Ήντεν: «Η ελληνική κυβέρνηση δεν γνωρίζει το παραμικρό για το
συγκεκριμένο σχέδιο και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να πληροφορηθεί τίποτα
σχετικά με αυτό».
Κι' είναι τώρα σε μια βίλλα συγκάτοικοι ο σοσιαλδημοκράτης
Παπανδρέου, ο βενιζελικός Θεμιστοκλής Τσάτσος, ο μετριοπαθής Παναγιώτης Κανελλόπουλος,
οι κομμουνιστές Γιάννης Ταλαγάνης (Ζέβγος) και Μιλτιάδης Πορφυρογέννης, οι
σοσιαλιστές Αλέξανδρος Σβώλος και Ηλίας Τσιριμώκος, ο Γιώργος Σεφεριάδης, διπλωμάτης
καριέρας, κι' άλλοι πολιτικοί και υπηρεσιακοί, αχταρμά. Οι μεν αντίπαλο δέος
των δε. Ασήμαντοι, αμελητέοι, περιφρονημένοι. Και περιμένανε, όλοι τους. Χωρίς
να ξέρουν τι, ή τι τους περιμένει. "Δεν μπορώ να συλλάβω γιατί ήρθαμε εδώ.
Μπορεί να υπάρχει λόγος σοβαρός, αλλά δεν τον ξέρω ακόμα ούτε μπορώ να τον
μαντέψω," γράφει ο Κανελλόπουλος. Κι' ο υπηρεσιακός Σεφεριάδης: "Το
παρανοϊκό ταξίδι στην Ιταλία (αυτό το ανεξήγητο δώρο του Churchill) έχει
διαλύσει τα πάντα, μυαλά και δουλειές, μια λένε έτσι, και μια αλλιώς, είναι
ένας χαώδης κυματισμός φρενοβλάβειας…Παραπάνω είναι τα σύννεφα της ρητορείας
του Παπανδρέου. Και παραπάνω ο Δίας με το πούρο που κάνει δώρα ή απειλεί με
αστραπόβροντα."
Κι' ο Σεφέρης, που έχει στο μυαλό του αυτούς που
σκοτώθηκαν, κι' αυτούς που ακόμα πολεμάνε:
Να μιλήσω για ήρωες να μιλήσω για
ήρωες: ο Μιχάλης
που έφυγε μ’ ανοιχτές πληγές απ’ το
νοσοκομείο
ίσως μιλούσε για ήρωες όταν, τη
νύχτα εκείνη
που έσερνε το ποδάρι του μες στη
συσκοτισμένη πολιτεία,
ούρλιαζε ψηλαφώντας τον πόνο μας·
«Στα σκοτεινά
πηγαίνουμε, στα σκοτεινά
προχωρούμε…»
Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά.
Λίγες οι νύχτες με φεγγάρι που μ’ αρέσουν.
Γιατί κάπως έτσι υπογράφτηκε η συμφωνία της
Καζέρτας, ένα άλλο χωριό εκεί κοντά. Τέλη Σεπτέμβρη, αυτό. Φέρανε και τον Ζέρβα
να υπογράψει για τον ΕΔΕΣ, και τον Σαράφη για τον ΕΛΑΣ. Με τη συμφωνία της
Καζέρτας όλες οι ανταρτικές ομάδες, και του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, θα ήταν στο εξής
υπό τις διαταγές της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία θα μεταβίβαζε τις εξουσίες
της στον στρατηγό Σκόμπη, προσωπική επιλογή του Τσώρτσιλ. Η ίδια συμφωνία
προέβλεπε πως τα τάγματα ασφαλείας θα εθεωρούντο εχθρικές δυνάμεις και θα
έπρεπε να παραδοθούν, αλλιώς θα εθεωρούντο δοσίλογοι. Στρατιωτικός διοικητής
Αθηνών ορίστηκε ο στρατηγός Σπηλιωτόπουλος.
Αρχές του Οκτώβρη ο Τσώρτσιλ πετάχτηκε στη Μόσχα.
Και συμφωνήσανε με τον Στάλιν σε μια χαρτοπετσέτα τις ζώνες επιρροής στην
ανατολική Ευρώπη. Και στην Ελλάδα, η Αγγλία θάχε 90%, και η Ρωσία 10%. Γιατί
έτσι την έγραψε τη Σοβιετική Ένωση, ο Τσώρτσιλ, στην χαρτοπετσέτα αυτή, Ρωσία.
Βέβαια, μόνο ο Τσώρτσιλ τα λέει αυτά, οι σοβιετικοί δεν τα παραδεχτήκανε ποτέ,
τα περί χαρτοπετσέτας.
Αλλά και δεν ανακατευτήκανε εις το εξής, οι
σοβιετικοί, στα περί Ελλάδας.
Οι γερμανοί φύγανε στις 12 Οκτωβρίου. Του 1944.
Στις 14 του ιδίου μηνός πέσαν άγγλοι
αλεξιπτωτισταί στα Μέγαρα. Κι' άλλοι βγήκαν στον Πειραιά.
Και είπε τότε ο Τσώρτσιλ να μπει η κυβέρνηση στον Αβέρωφ,
να πάει στην Ελλάδα.
Το Χρονικό του Δεκέμβρη είναι μία σειρά από αναρτήσεις
στο φμπ, δεν ξέρω πόσες, αλλά θα είναι μέσα στον Δεκέμβρη. Δεν είναι Ιστορία. Κάποια
πράγματα τα έμαθα από αφηγήσεις συγγενών, ή φίλων. Που κι' αυτοί από κάποιον
άλλον τ' άκουσαν. Ωστόσο, οι περισσότερες από τις πληροφορίες που παρατίθενται
αντλήθηκαν από έγκυρες πηγές. Βασικός καμβάς και πηγή του Χρονικού, το "Δεκεμβριανά
1944, Η μάχη της Αθήνας" του Μενέλαου Χαραλαμπίδη. Πολλά στοιχεία αυτής
της ανάρτησης προέρχονται από την εισαγωγή του βιβλίου, σελ. 17-35. Για την ιστορία
του καπετάν Οδυσσέα, και για τα περί πειθαρχίας στον ΕΛΑΣ, περισσότερα στο
"Στην Ελλάδα του Χίτλερ, η εμπειρία της Κατοχής," του Μαρκ Μαζάουερ,
στο κεφάλαιο "πειθαρχία, ηθική, δικαιοσύνη", σελ. 343-349.
Επίσης, στο διδίκτυο:
Για την διάλυση του 5/42, το λήμμα της
Βικιπαίδειας για τον Άρη Βελουχιώτη, με πολλές παραπομπές:
Κι' ένα άρθρο της Καθημερινής, με κάποιες κριτικές
σκέψεις:
Για τον Λίβανο και την Καζέρτα, ενδιαφέροντα είναι
τα σχετικά λήμματα της Βικιπαίδειας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το λήμμα για την
παραίτηση Παπανδρέου, τον Αύγουστο του '44:
Για το κίνημα της Μ. Ανατολής, ένα εκτενές άρθρο του
Χάγκεν Φλάισερ, στα αγγλικά: Anomalies in the Greek Middle East Forces, 1941-1944, στο Journal of the Hellenic Diaspora σε pdf:
https://www.scribd.com/document/42305154/Anomalies-in-the-Greek-Middle-East-Forces-1941-44-HAGEN-FLEISCHER
https://www.scribd.com/document/42305154/Anomalies-in-the-Greek-Middle-East-Forces-1941-44-HAGEN-FLEISCHER
Μία πάρα πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση του μπλογκ Ανεμούριον,
για την παραμονή της ελληνικής κυβέρνησης στην Κάβα ντε Τιρρένι, με πολλές
φωτογραφίες (απ' όπου και αυτή που κοσμεί την ανάρτηση αυτή.)
Και για να μην λέτε πως αυτά με το σκυλάκι τον
Ρόμμελ που χάιδευε ο Τσώρτσιλ τα βγάζω από το κεφάλι μου:
http://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205196127
Πρόλογος Β'. Η
Απελευθέρωση.
Στο Σύνταγμα, την Απελευθέρωση.
Με το που φύγαν οι γερμανοί, οι λαϊκές συνοικίες
κατέβηκαν στο Σύνταγμα με σημαίες ρώσικες, εγγλέζικες αμερικάνικες, ελληνικές.
Κατέβηκε κι' ο Γιάννης Τσαρούχης με ένα σημαιάκι κινέζικο και το κούναγε. "Γιατί;"
έλεγε που τον ρωτούσαν. "Σύμμαχοι δεν είναι κι' αυτοί;"
Μα αποκάτω η κρίση σιγόβραζε. Ο στρατιωτικός
διοικητής της Αθήνας πούχαν διορίσει στην Καζέρτα, ο Σπηλιωτόπουλος, έφτιαξε
έναν στρατό, ονόματι Εθνικός Στρατός Αθηνών. Εκεί μέσα μαζεύτηκαν διάφορες
οργανώσεις και ομάδες διαφόρων χρωμάτων και αποχρώσεων. Είχε μέσα ο Εθνικός
Στρατός Αθηνών ανοιχτούς συνεργάτες των γερμανών, ακροδεξιούυς όπως ο Γρίβας και η
"Χ", τον ΕΔΕΣ, που ένα κομμάτι του επίσης συνεργαζόταν με τους ναζί,
ένα σωρό άλλες μικροοργανώσεις, αλλά και την γνήσια πατριωτική ΠΕΑΝ, που
προσέκειτο στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Αυτή η ΠΕΑΝ επί κατοχής είχε ανατινάξει
το κτίριο της ΕΣΠΟ, στην Πατησίων. Η ΕΣΠΟ ήταν μια ναζιστική οργάνωση που στρατολογούσε
έλληνες για τα Ες Ες. Στην έκρηξη σκοτώθηκαν 29 μέλη της, και κατόπιν τούτου η
οργάνωσις έπαυσε υφισταμένη. Αλλά μετά τους κάρφωσαν στους γερμανούς, ο αρχηγός
της ΠΕΑΝ, ο Κώστας Περρίκος κι' άλλοι οκτώ πιάστηκαν και εκτελέστηκαν. Αλλά κι'
εδώ το ΚΚΕ τάκανε σκατά. Κατήγγειλε την ανατίναξη ως προβοκάτσια, και την ΠΕΑΝ
ως ενεργούμενο της Γκεστάπο. Κατόπιν τούτου, δεν είναι ν' απορεί κανείς που
όσοι γλύτωσαν από την ΠΕΑΝ κατατάχτηκαν στον στρατό του Σπηλιωτόπουλου, μαζί με
τους χίτες και τους συνεργάτες.
Τα έβλεπαν αυτά από το ΕΑΜ, που μέσα από τον
εθνικό στρατό ξεπλένονταν κάθε είδους δοσίλογοι για να γλυτώσουν, και τους
έζωναν τα φίδια. Μέσα από τον παράνομο τύπο κατάγγελαν την συγκάλυψη, και
καλούσαν τον Σπηλιωτόπουλο να εφαρμόσει τις αποφάσεις της κυβέρνησης για
αφοπλισμό των ταγμάτων ασφαλείας, που κανένας δεν τα πείραζε.
Ήτανε και η κοινωνία. Παντρεμένη τόσα
χρόνια με τον θάνατο, ονειρευόταν την ζωή. Η αδικία γέναγε την εκδίκηση, κι' η
εκδίκηση είναι τυφλή και μακάβρια. Όχι μόνο εδώ, παντού. Είναι ένας έρωτας μαύρος
κι' άρρωστος, και το κρεμασμένο πτώμα του Μουσολίνι ανάποδα, μαζί με το πτώμα
της γκόμενάς του, της νόστιμης Κλάρας Πετάτσι, καθημαγμένο και μισόγυμνο. Στις
οργανώσεις βάσης του ΕΑΜ ζητούσαν τσεκούρι στους προδότες και λαϊκά δικαστήρια.
Και στην πραγματικότητα, όλοι ζητάγαν κάτι μεγάλο και βαθύ για μια ύπαρξη που
αγωνιούσε, κι' η αγωνία αυτή ήταν πέρα από ψωμί, λευτεριά και προκοπή, κι' αυτή
η αγωνία δεν είχε γίνει ακόμα αυθύπαρκτη ή ορισμένη. Γιατί στους μελαγχολικούς
δρόμους της Αθήνας, του Πειραιά, της Σαλονίκης, εκεί που περίσσευαν τα συνθήματα
και οι ιαχές από τα βραχνά χωνιά της ΕΠΟΝ, ένας τραγικός έρωτας, αιώνιος, στριγγός
και υπόγειος, θρηνούσε τα απαράγραπτα δικαιώματά του:
Θα πάω εκεί στην αραπιά, που μ'
έχουνε μιλήσει
για μια μεγάλη μάγισσα τα μάγια να
μου λύσει
και θα της πω τα βάσανα αυτά που έχω
τραβήξει
και τα σημάδια της τρελλής σε μια
φωτιά να ρίξει
Με το που φύγανε οι γερμανοί και πριν έρθουν οι
άγγλοι, ο ΕΛΑΣ ήταν το αφεντικό στην Αθήνα. Ωστόσο, τιμώντας τα συμφωνημένα της
Καζέρτας, δεν κατέβασε τις καλά οπλισμένες μεραρχίες του από την Στερεά και την
Πελοπόννησο, με κανόνια, με ανταρματικά, με όλμους, με απ' όλα. Που διακαώς ζήταγε
ο Άρης. Κι' εκείνη η σκοτεινή ανάγκη για ανταπόδοση φαίνεται να χαλιναγωγήθηκε
από το ίδιο το ΕΑΜ και το ΚΚΕ. Δεν υπήρξαν πράξεις αντεκδίκησης, μαζικές
τουλάχιστον. Διότι η εαμική ηγεσία φοβόταν το ενδεχόμενο μιας βασιλικής προβοκάτσιας
με συμπλοκές και φόνους, ή την φθορά του ΕΑΜ δια της ματαιώσεως της φιλολαϊκής
πολιτικής των υπουργών του. Έτσι ώστε να πέσει εκείνη η κυβέρνηση κεντρώων και
αριστερών, να ορκιστεί άλλη κεντρώων και δεξιών. Και έπαιρνε τα μέτρα της. Πριν
ακόμη την επιστροφή του Παπανδρέου, ο Ριζοσπάστης καλούσε "Στην τελική
μάχη ενωμένοι και πειθαρχικοί στην Εθνική Κυβέρνηση. Για την απελευθέρωση της
Αθήνας- Πειραιά. Για την εξασφάλιση της τάξης και της δημοκρατικής
λευτεριάς." Μέχρι και η φοβερή και τρομερή ΟΠΛΑ -η οποία με την
Απελευθέρωση θα μετονομαστεί σε Λαϊκή Πολιτοφυλακή- φαίνεται να απέχει από το
προσφιλές της μέσο απόδοσης δικαιοσύνης, μία μπιστολιά στο κρανίο. Αντιθέτως, συλλαμβάνει
ύποπτους για δωσιλογισμό, συντάσσει φακέλους και τους παραδίδει πακέτο στην
κυβέρνηση.
Και τον αγγλικό στρατό που ήρθε στις 14 Οκτωβρίου,
ο ΕΛΑΣ τον υποδέχτηκε ως σύμμαχο, κι' ο κόσμος με φιλιά.
Και την άλλη μέρα, κάτι δοσίλογοι που φύλαγε ο
Σπηλιωτόπουλος ''υπό περιορισμόν" σε κάτι ξενοδοχεία στην Ομόνοια ρίξανε
στους πανηγυριστές εαμικούς, και σκοτώσανε εννιά.
***
Ήρθε ο Αβέρωφ στις 18 Οκτωβρίου, κατέβηκε η
κυβέρνηση στο Κερατσίνι, πήγανε μετά στην Ακρόπολη, επιθεώρησε ο Παπανδρέου τα
στρατά -ένα άγημα του ΕΛΑΣ, ένα του Ιερού Λόχου, κι' ένα εγγλέζικο- κι' ανέβασε
την ελληνική σημαία εκεί που τρία χρόνια πριν ο Γλέζος με τον Σάντα είχαν
κατεβάσει τη σβάστικα. Αυτός ο Ιερός Λόχος ήταν κομμάντος, όλοι αξιωματικοί και
ευέλπιδες, είχε πολεμήσει τους γερμανούς στην Μέση Ανατολή και στο Αιγαίο.
Τέλος πάντων, τέλειωσαν με τις παράτες και τη
σημαία. Πήγανε μετά στη Μητρόπολη, έγινε δοξολογία χωροστατούντος του
αρχιεπισκόπου Αθηνών Δαμασκηνού. Και μετά στο Σύνταγμα, στο Υπουργείο
Οικονομικών.
Είχε μαζευτεί και κόσμος πολύς, στο Σύνταγμα,
επικρατούσε η αριστερά. Και φώναζαν ζήτω το ΕΑΜ και ζήτω το ΚΚΕ, και λαοκρατία-λαοκρατία.
Βγήκε κι' ο Παπανδρέου στο μπαλκόνι να μιλήσει, και είπε να γίνει τάξις,
τιμωρία στους δοσίλογους, εκλογές, είπε και το περίφημο «πιστεύομεν και εις την
λαοκρατίαν,» και για ευημερίες, και για πολιτισμούς, είπε και τι δεν είπε.
Εντωμεταξύ, όλα έβαιναν όπως φοβόταν το ΕΑΜ. Είχαν
φορτώσει στους εαμικούς της κυβέρνησης όλα τα ζόρια. Στον σοσιαλιστή Αλέξανδρο
Σβώλο, το Οικονομικών. Τον επίσης σοσιαλιστή -τον μετέπειτα αποστάτη- Τσιριμώκο,
το Εθνικής Οικονομίας. Στον Πορφυρογέννη το Εργασίας. Και τον Ζεύγο το Γεωργίας.
Να βγάλουν τα μάτια τους με τον πληθωρισμό, την ανέχεια, την πείνα, την
ανεργία. Ζήταγε η κυβέρνηση τρόφιμα από τους εγγλέζους, οι εγγλέζοι λέγαν να
σταθεροποιήσετε την οικονομία πρώτα, να ισοσκελίσετε προϋπολογισμό. Αλλά υπό όρους
όμως, χωρίς να πειράξετε τους πλουτίσαντας επί κατοχής, ή τις τράπεζες. Τι να
κάνει ο Σβώλος, μείωσε τους μισθούς. Οπότε, άρχισε ο κόσμος την γκρίνια. Και οι
δεξιοί βγήκανε και λέγανε πως οι εγγλέζοι θυμώσανε με τους κουκουέδες, γι' αυτό
δεν δίνουν. Αλλά και συνδικαλιστές, όλοι του ΕΑΜ, τα βάλανε με τον Σβώλο για
τις περικοπές.
Και μαζί με όλα τ' άλλα, εφτακόσιοι κρατούμενοι
για δοσιλογισμό απέδρασαν από τις φυλακές Συγγρού. Κι' απ' όλη την Ελλάδα
φέρανε πέντε χιλιάδες χωροφύλακες, που τους έβαλαν σε ένα καινούργιο σύνταγμα,
σύνταγμα μετεκπαιδεύσεως Χωροφυλακής.
Κι' έβλεπες εκείνες τις μέρες το εξής παράδοξο: την
κυβέρνηση Παπανδρέου να την στηρίζουν το ΕΑΜ και οι εγγλέζοι. Και κανένας
άλλος. Οι βασιλικοί έπνεαν τα μένεα κατά του Παπανδρέου που είχε βάλει τους
αναρχοκομμουνιστάς στην κυβέρνηση. Και οι βενιζελικοί τον απεχθάνονταν, που
τους καταπατούσε τα δικά τους πολιτικά χωράφια, το κέντρο και τον
αντιμοναρχισμό.
Στις αρχές Νοεμβρίου απεβιβάσθη στο Κερατσίνι η Ορεινή
Ταξιαρχία. Η Ορεινή ταξιαρχία ήταν εκείνη που πολέμησε στο Αλαμέιν, ξεκαθαρισμένη
από τους αριστερούς του κινήματος του Απριλίου. Τους οποίους τους είχαν
μαντρώσει τώρα μέσα στην έρημο, στο στρατόπεδο της Ελ Ντάμπα, το γνωστό και ως
Σύρμα. Στη συνέχεια, την καθαρή αυτή μονάδα την έστειλαν να πολεμήσει στο
Ρίμινι, στην Ιταλία. Κι' αφού μάτωσε κι' εκεί, πήρε το τιμητικό όνομα Ταξιαρχία
Ρίμινι. Η οποία επέστρεψε στην πατρίδα, αξιόμαχη, δοξασμένη και βασιλόφρων. Χωρίς
πλάκα. Γιατί ήταν παλικάρια και πατριώτες, ασχέτως με τα φρονήματα. Ούτε
καθάρματα, ούτε ψευτονταήδες, όπως οι χίτες και οι ταγματασφαλίτες.
Έτσι, στην Αθήνα συνυπήρχαν δύο ελληνικοί στρατοί,
και οι δύο υπό τις διαταγές του Σκόμπη. Ο ένας, της κυβέρνησης, με την
Ταξιαρχία Ρίμινι, τον Ιερό Λόχο, την αστυνομία και τη Χωροφυλακή, και τον
Εθνικό Στρατό Αθηνών, τους χίτες και τους δοσίλογους. Κι' ο άλλος, ο ΕΛΑΣ της
Αθήνας, με τα συντάγματά του στις λαϊκές συνοικίες και τις περιφερειακές
γειτονιές. Καισαριανή, Βύρωνας, Δάφνη, Παγκράτι, Γκύζη, Πετράλωνα, Περιστέρι,
μέχρι τον Πειραιά, Φάληρο, Κερατσίνι, Δραπετσώνα...
Κι' από την μια ο Σκόμπη έκανε τα στραβά μάτια που
ο κυβερνητικός στρατός είχε γίνει πλυντήριο για δοσίλογους και συνεργάτες. Κι'
από την άλλη, πίεζε για αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Και επειδή ο ΕΛΑΣ δεν θα καθόταν να
αφοπλιστεί πριν από την Χ και τους ταγματασφαλίτες, ο Σκόμπη ήδη προεξοφλούσε
τον εμφύλιο. Κι' ο τόνος βεβαίως δινόταν από τον πολιτικό του προϊστάμενο, τον Τσώρτσιλ,
που έγραφε στον εξωτερικόν του, τον Ήντεν πως "κατά την γνώμη μου, με το
τίμημα που πληρώσαμε στην Ρωσία για να έχουμε ελευθερία δράσης στην Ελλάδα, δεν
θα πρέπει να διστάσουμε να χρησιμοποιήσουμε βρετανικά στρατεύματα για να
στηρίξουμε την βασιλική ελληνική κυβέρνηση του κ. Παπανδρέου...προβλέπω οπωσδήποτε
ένοπλη σύγκρουση με το ΕΑΜ, και δεν θα πρέπει να ορρωδήσωμε προ αυτής, αρκεί το
έδαφος να επιλεγεί πολύ προσεκτικά."
Ωστόσο, ο Παπανδρέου και οι εαμικοί της κυβέρνησής
του προσπάθησαν να βρουν κάποιον κοινό παρονομαστή για την εκτόνωση της έντασης,
να φτάσουμε σε κάποιον συμβιβασμό, και στην δημιουργία ενός ενιαίου εθνικού
στρατού.
Μ' αυτή την σκέψη διορίστηκε αρχηγός του ελληνικού
στρατού ένας δημοκράτης, ο στρατηγός Οθωναίος. Με υπαρχηγό τον Σαράφη. Όμως ο
διορισμός αφορούσε ένα στρατό μελλοντικό, μετά από κλήση υπό τας σημαίας νέων
κλάσεων, και τα λοιπά, και φέξε μου και γλύστρησα. Κι' όταν ο Οθωναίος ζήτησε
από τον Σκόμπη να του μεταβιβάσει την διοίκηση του ελληνικού στρατού, της
Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου, ο Σκόμπη αρνήθηκε, διότι ο διορισμός του
Οθωναίου αφορούσε τον νέο στρατό, όχι τις μονάδες που διοικούσε βάσει της
συμφωνίας της Καζέρτας. Οπότε κι' ο Οθωναίος υπέβαλε την παραίτησή του.
Τουλάχιστον να μην είναι αρχηγός ενός ανύπαρκτου στρατού.
Έπειτα, συζητήθηκε ένα άλλο σχέδιο. Συμφώνησαν ο
Παπανδρέου με τον Σιάντο, τον γενικό γραμματέα του ΚΚΕ, να αφοπλιστεί ο ΕΛΑΣ,
να δώσουν άδεια σ' όλη την Ταξιαρχία Ρίμινι να πάνε σπίτια τους, και να
φτιάξουν καινούργια ταξιαρχία, μικτή, με ελασίτες και ριμινίτες μαζί. Λύσσαξαν
ο Σοφούλης (οι βενιζελικοί) και οι βασιλικοί, που θα ενδώσουμε στους
κουμουνιστές. Αλλά και ο Τσώρτσιλ φαγώθηκε να μην διαλυθεί η Ταξιαρχία,
παρενέβη. Οπότε τελικώς το σχέδιο πήγε άπατο.
Στα τέλη Νοεμβρίου, οι εαμικοί δώσαν ένα σχέδιο στον
Παπανδρέου, που προέβλεπε να μπει στον εθνικό στρατό μία ταξιαρχία του ΕΛΑΣ
ίσης δυνάμεως με το σύνολο της Ταξιαρχίας Ρίμινι, του Ιερού Λόχου, και του
ΕΔΕΣ. Όμως την άλλη μέρα, αφού συναντήθηκε με τον Σκόμπη, ο Παπανδρέου τα γύρισε,
ανακοίνωσε άλλα των άλλων. Δηλαδή πως οι εαμίτες συμφωνούσαν να διατηρηθεί μία
δύναμη του ΕΛΑΣ και μία του ΕΔΕΣ, ίσες μεταξύ τους, και να παραμείνουν ως έχουν
η Ταξιαρχία Ρίμινι κι' ο Ιερός Λόχος. Όπως ήταν φυσικό αυτό δεν άρεσε στους
εαμίτες, που έβριζαν τον Παπανδρέου γιατί παρουσίαζε το εγγλέζικο σχέδιο για
δικό τους.
Όλη η πόλη σιγόβραζε, συνέχεια γίνονταν επεισόδια,
συνέχεια το ίδιο σενάριο. Μπήκαν, ας πούμε, τίποτα χίτες στο μαγαζί, ας πούμε
στην Τριάνα του Χειλά. Κι' αρχίσαν τις προκλήσεις, τα τσαμπουκαλέματα με τίποτα
αριστερούς. Έφτασαν οι ελασίτες να αποκαταστήσουν την τάξη. Έφτασαν μετά και οι
εγγλέζοι, αφόπλισαν τους ελασίτες, τους πήραν τα μπιστόλια, γερμανικά λάφυρα
ήταν. Πήγε ο διοικητής του τοπικού ΕΛΑΣ στους εγγλέζους -στη Σχολή Χαροκόπου-, με
τα πολλά τα πήρε πίσω, τα μπιστόλια. Αλλά όχι ακριβώς τα ίδια, τα γερμανικά.
Αυτά τα κράτησαν οι εγγλέζοι για ενθύμιο. Και του δώσαν καινούργια, εγγλέζικα.
***
Ο αντισυνταγματάρχης Γκριγκόρη Ποπώφ ήταν ψηλός
και ομορφάντρας. Και μορφωμένος. Κι' άμα τον ρώτησαν πως και τα μιλάει έτσι
φαρσί τα αγγλικά, τους είπε και που να δείτε πως μιλάω τα κινέζικα. Από τους
πρώτους αλεξιπτωτιστές του Κόκκινου Στρατού. Κι' αρχηγός της σοβιετικής
αποστολής που έπεσε με αλεξίπτωτα τον Ιούλιο του 1944 στην εαμοκρατούμενη
Ελλάδα. Κι' άμα ήθελε παρίστανε τον βλάκα τόσο καλά, που νόμιζες πως κουμάντο
στην αποστολή δεν έκανε αυτός, αλλά ο δεύτερος στην ιεραρχία, ο
αντισυνταγματάρχης Τσερνίτσεφ. Ο οποίος Τσερνίτσεφ, όταν του είπαν οι εαμικοί
πως άμα λάχει εμείς ανοίγουμε πόλεμο και με τους εγγλέζους, ο Τσερνίτσεφ έκανε
μία τέτοια ξινή γκριμάτσα, που οι εαμίτες πήγαν μετά και υπόγραψαν τον Λίβανο
και μετά την Καζέρτα.
Τάβλεπε αυτά ο Σιάντος και όλοι τους στο ΚΚΕ και
το ΕΑΜ. Ξέρανε. Οι σοβιετικοί δεν θα παρείχαν καμία στήριξη. Και πως μόνοι τους
με τους εγγλέζους δεν μπορούσαν να τα βάλουν. Αλλά από την άλλη, υπήρχε διάχυτη
η πεποίθηση πως όλα όδευαν προς την ένοπλη αναμέτρηση.
Εκείνες τις μέρες, έγινε ένα κομματικό αχτίφ στα
γραφεία του ΚΚΕ, με όλα τα στελέχη των οργανώσεων σε Αθήνα και Πειραιά. Την εισήγηση
θα την έκανε ο Σιάντος, και θάχε μαζί του τον Βασίλη τον Μπαρτζιώτα, γραμματέα
της κομματικής οργάνωσης της Αθήνας. Αυτός ο Μπαρτζιώτας είχε στην παρανομία το
όνομα Φάνης, με τον Φάνη του Τσίρκα καμία σχέση, απλή συνωνυμία. Τι θα τους
πεις; ρωτάει αυτός τον Σιάντο. Θα δεις τι θα πω στην εισήγησή μου, του λέει
ο Σιάντος. Κι' αρχίζει, δεν πρέπει ν'
ανησυχούμε, κι' όλα βαίνουν ομαλά, θα τηρηθούν οι συμφωνίες του Λίβανου και της
Καζέρτας, και θα αποτύχουν τα σχέδια της αντίδρασης...
Αλλά δεν πρόλαβε ο Σιάντος να τελειώσει, και τον φώναξε
ο Παπανδρέου να συζητήσουν για τον στρατό. Οπότε έφυγε ο Σιάντος από το ακτίφ
να πάει στον Παπανδρέου...
Έμεινε ο Μπαρτζιώτας να τελειώσει την εισήγηση. Ο
οποίος είχε άλλη γνώμη από τον Σιάντο. Κι' είπε ότι τραβάμε για σύγκρουση, και ότι
πρέπει να οργανώσουμε καλά τις δυνάμεις μας, να κινητοποιήσουμε όλο το κόμμα,
το ΕΑΜ, και τον ελληνικό λαό, γιατί σ' αυτή τη σύγκρουση θ ακριθεί το μέλλον
της Ελλάδας, η νίκη ή η ήττα της λαοκρατίας! Οπότε όλοι σηκώθηκαν και χειροκρόταγαν,
κι' έλεγαν "Να αυτή είναι η πραγματική γραμμή του ΚΚΕ και όχι όπως μας τάπε
ο Γέρος, ο Γιώργης ο Σιάντος."
Και βγήκε η γραμμή ότι τραβάμε για σύγκρουση. Γύρισε
μετά από λίγες ώρες ο Σιάντος, μαθαίνει τα καθέκαστα. και λέει του Μπαρτζιώτας
πως καλά έκανε και έβαλε αυτή τη γραμμή, διότι μετά από την συνάντηση με τον
Παπανδρέου ήταν κι' αυτός της ίδιας γνώμης, πως τραβάμε για σύγκρουση.
Διότι τον Νοέμβριο του 1944 το ΚΚΕ και το ΕΑΜ δεν
είχε μία γραμμή, είχε πολλές. Για να διαλέξουν όποια θέλουν οι ποικιλόχρωμοι ιστορικοί
του τότε μέλλοντος.
Σημειώσεις:
Κι' εδώ, πηγές μου το "Δεκεμβριανά 1944, Η
μάχη της Αθήνας" του Μενέλαου Χαραλαμπίδη, σελ 37-64. Επίσης, στην Ελλάδα
του Χίτλερ, του Μαζάουερ, σελ 390-396, και "Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα,"
του Σπύρου Κωτσάκη (Νέστορα,) σελ. 17-44. Ειδικότερα, για το κομματικό αχτίφ
του Νοεμβρίου, η αφήγηση του Βασίλη Μπαρτζιώτα, "Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης
44," σελ. 337-338.
Για την ΠΕΑΝ:
Για την αντίδραση του ΚΚΕ στην ανατίναξη της ΕΣΠΟ:
Για τα τραγούδια του Τσιτσάνη στην Κατοχή, η συγκλονιστική
μαρτυρία του Μάνου Χατζιδάκι στον περίφημο λόγο του για το ρεμπέτικο. Εικάζεται
πως ο φίλος του που του μιλάει για την Αραπιά και την Αρχόντισσα, είναι ο
Τσαρούχης.
Το πρωτότυπο κείμενο του τηλεγραφήματος Τσώρτσιλ
στον Ήντεν της 7 Νοεμβρίου 1944:
In my opinion, having paid the price
we have to Russia for
freedom of action in Greece
Για τον Ποπώφ και την σοβιετική αποστολή στην Ελλάδα:
Peter Stavrakis, Moscow and Greek Communism, 1944-1948:
Και επίσης
Prokopis Papastratis, British
Policy Towards Greece During the Second World War 1941-1944:
Ακόμη, για τον ρόλο της ΕΣΔΔ στα Δεκεμβριανά, ένα άρθρο
του Σπύρου Κουζινόπουλου στο Βήμα:
Σχετικά με το αν το ΚΚΕ είχε ενιαία γραμμή την κατάληψη
της εξουσίας, και το πως το θέμα αυτό καλύφθηκε από την αντίπαλη ιστοριογραφία
και δημοσιογραφία, ένα άρθρο του Αναστάση Γκίκα στην ΚΟΜΕΠ:
Κι' εδώ, το κείμενο της συμφωνίας της Καζέρτας:
29 Νοεμβρίου 1944: Πτωχοδαχτυλουργίες
Σκόμπη και Παπανδρέου
Στο φύλλο της 29 Νοεμβρίου 1944 της Ελευθερίας, εφημερίδας με ελάχιστη συμπάθεια
προς το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, υπό τον τίτλο "Νέα αξίωσις του ΚΚΕ", στα
ψιλά, διαβάζουμε:
"Κατ' άλλας πληροφορίας, η
υποβληθείσα εις τον κ Πρωθυπουργόν παρά της εαμικής παρατάξεως απόφασις, υπέστη
εις ωρισμένα θέματα συμπληρώσεις ως και τινάς τροποποιήσεις.
Αι επελθούσαι μεταβολαί εις το
εαμικόν σχέδιον αποφάσεως εγένοντο μετά προηγουμένην συνεννόησιν του κ.
Πρωθυπουργού μετ' αρμοδίων προσωπικοτήτων
Κατά τας αυτάς πληροφορίας μας, οι
εαμικοί υπουργοί δεν φαίνονται διατεθειμένοι να εγκρίνουν τας επελθούσας
μεταβολάς εις το σχέδιόν των τουλάχιστον εις ό,τι αφορά τα ουσιώδη θέματα
αυτού. Ειδικώτερον, επί του ζητήματος του δημοψηφίσματος...[αφορά τον χρόνο διενεργείας
του δημοψηφίσματος για το πολίτευμα.]
Επίσης η εαμική πλευρά επιμένει και
όσον αφορά την συγκρότησιν των ταξιαρχιών. Υποστηρίζει δηλαδή ότι επιβάλλεται η
συγχώνευσις της ορεινής ταξιαρχίας, του Ιερού Λόχου και τμήματος του ΕΔΕΣ εις
μίαν ταξιαρχίαν, παραλλήλως δε συγκροτηθή η ετέρα ταξιαρχία αναλόγως προς την
αριθμητικήν δύναμιν της πρώτης εκ του ΕΛΑΣ."
[...]
Δηλαδή πως υπέστη το εαμικό σχέδιο
"συμπληρώσεις" και "τροποποιήσεις"; Και ποιά ήταν η
"προηγούμενη συνεννόησις του κ. Πρωθυπουργού;" Και ποιές ήταν οι
"αρμόδιες προσωπικότητες" που ήρθε σε συνεννόηση ο κ. Πρωθυπουργός;
Αυτή την απορία είχα!
Γιατί τις "μεταβολές" που υπέστη το
σχέδιο "τουλάχιστον εις ό,τι αφορά τα ουσιώδη θέματα αυτού" και δεν
είναι διατεθειμένη να δεχθεί η εαμική πλευρά μας τις ξεφουρνίζει, η δημοκρατική
και τιμία πλην αντιεαμική εφημερίς, για έκπληξη στον πάτο της γραφής: ο
Παπανδρέου και οι "αρμόδιες προσωπικότητες" (του Σκόμπη και του
Λήπερ, του άγγλου πρέσβεως, ποιοί άλλοι νάταν!) είχαν απαλείψει από την αρχική
εαμική πρόταση -αυτήν που είχε προηγουμένως υιοθετηθεί από τον Παπανδρέου και
όλη τη κυβέρνηση- την συγκρότηση μιας ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, ίσης δύναμης σε άντρες
και οπλισμό με την συνολική δύναμη της ταξιαρχίας που θα προέκυπτε από την
συγχώνευση της Ορεινής ταξιαρχίας, του Ιερού Λόχου, και μιας δύναμης του ΕΔΕΣ.
Μπροστά στο αγγλικό
βέτο, ο Παπανδρέου προσπαθούσε να εξαπατήσει το κοινό του με πτωχοδακτυλουργίες.
Και να παρουσιάσει την άρνηση των εαμικών να υπογράψουν το πειραγμένο κείμενο
ως υπαναχώρηση από τα συμφωνημένα. Το
"Παπανδρέου Παπατζή" ήταν το πιο πετυχημένο σλόγκαν των Δεκεμβριανών.
Σε pdf, το φύλλο της Ελευθερίας
της 29 Νοεμβρίου 1944.
30 Νοεμβρίου 1944. Πρωθυπουργός μιας ανύπαρκτης
κυβέρνησης.
Ο Παπανδρέου επιθεωρεί τμήματου ΕΛΑΣ στην Ακρόπολη
Το σχέδιο που κατέβασε τελικώς ο
Παπανδρέου προέβλεπε τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, την διατήρηση της
Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου,
και να μείνουν στα όπλα δύο ισοδύναμες ταξιαρχίες, μία του ΕΛΑΣ και μία
του ΕΔΕΣ.
Διαβάζεις τον Ριζοσπάστη. Σου λέει
πως ο Παπανδρέου είχε υποσχεθεί στην αρχή που ανέλαβε η κυβέρνηση ότι "εις
τους άνδρας της Ορεινής Ταξιαρχίας θα παρασχεθούν αόριστοι άδειαι δια τας
εστίας των." Και πως μετά υπαναχώρησε. Σαν παιδί από τον μπαμπά του, ο Ριζοσπάστης ζητούσε από τον Παπανδρέου αυτό που δεν μπορούσε να του δώσει. Λες και ήταν στο χέρι του να στείλει
την ταξιαρχία σπίτι της χωρίς να παραιτηθούν όλοι οι βενιζελικοί και βασιλικοί της
κυβέρνησής του, και να μείνει μόνο με τους εαμίτες! Ή μήπως μπορούσε να
παρακάμψει τους άγγλους;
Διαβάζεις την Ελευθερία. Αυτοί λένε
πως οι κομμουνιστές υπαναχώρησαν, που πρώτα είχαν δεχτεί να μείνει η Ορεινή
Ταξιαρχία και ο Ιερός Λόχος, και τώρα θέλουν -για να διαλύσουν τον ΕΛΑΣ- να διαλυθεί όλος ο στρατός, και η Ταξιαρχία, και ο Ιερός Λόχος, και ο
ΕΔΕΣ. Που ακόμη και το σχέδιο του Παπανδρέου, οι μη εαμικοί βουλευτές όλων των
κομμάτων δήλωναν πως θα καταψηφίσουν. Φήμες, επίσης, για παραιτήσεις των
εαμικών υπουργών. Δηλαδή δεν επρόκειτο να γίνει αφοπλισμός, ούτε της Ταξιαρχίας
και του Ιερού Λόχου, ούτε της Αστυνομίας
και της Χωροφυλακής, ούτε του ΕΛΑΣ, ούτε της Εθνικής Πολιτοφυλακής, της πρώην ΟΠΛΑ.
Κυβέρνηση χωρίς στρατό και
αστυνομία, δεν υπάρχει. Και όσο στρατό είχε απάνω της η Ελλάδα, τον διοικούσε
είτε ο Σκόμπη, είτε το ΕΑΜ.
Ο Παπανδρέου μέχρι που παραιτήθηκε δεν
επρόκειτο να ασκήσει καμία πολιτική, ούτε να πάρει κάποιο μέτρο ή απόφαση, ούτε
να εφαρμόσει κάποιο διάταγμα ή συμφωνία.
Ήταν ζογκλέρ. Ήταν πρωθυπουργός μιας
ανύπαρκτης κυβέρνησης.
ΣΕ pdf, ο Ριζοσπάστης και η
Ελευθερία, 30 Νοεμβρίου 1944
http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin.asp?c=64&dc=30&db=11&da=1944
Το στρατηγείο του Α' Σώματος του ΕΛΑΣ, στην οδό Σίνα, την Απελευθέρωση.
1 Δεκεμβρίου 1944. Η
διαταγή του Σκόμπη
Πρωί-πρωί, ο Σκόμπη έβγαλε διαταγή προς όλους τους
αξιωματικούς και άνδρες της ελληνικής Αντίστασης. Πως τέλειωσε ο ηρωικός αγώνας.
Και πως περιμένει να πάνε στα σπίτια τους, όπως λένε οι οδηγίες της κυβέρνησης.
Και πως έχει την πεποίθηση πως θα εκτελέσουν το τελευταίο τους αυτό καθήκον "ασυζητητί
και χωρίς καθυστέρησιν." Έβγαλε και διάγγελμα στον ελληνικό λαό. Αν, λέει,
η ελληνική κυβέρνηση δεν αποκτήσει νόμιμο στρατό, θα αποσταθεροποιηθεί το νόμισμα
και ο λαός δεν θα τραφεί. Και πως θα προασπίσει τον λαό και την κυβέρνηση από κάθε
πραξικόπημα, ή άλλη πράξη βίαιη ή αντισυνταγματική. Και τα αισθήματα της χώρας
του που είναι ειλικρινή, και ελευθέραν, ευτυχή και ευδαιμονούσαν χώραν, και τα
τοιαύτα.
Κατάλαβε ο Σβώλος τι πάει να γίνει, πηγαίναμε για
ρήξη. Ο Σβώλος ήταν μετριοπαθής σοσιαλιστής, συνταγματολόγος του Πανεπιστημίου*,
και έμπειρος πολιτικός. Ο Μεταξάς τον είχε εξορίσει, Ανάφη, Νάξο, Μήλο, Χαλκίδα,
λίγο παντού. Ύστερα, στην Κατοχή, έγινε πρωθυπουργός του Βουνού (της ΠΕΕΑ,) πριν
πάρει το Υπουργείο Οικονομικών σ' αυτή την ανύπαρκτη κυβέρνηση του Παπανδρέου. Πάντως
δεν ξέρουμε τι είχαν συζητήσει μεταξύ τους, οι εαμικοί υπουργοί, κουκουέδες και
μη, ούτε τι είχαν συζητήσει με τον Σιάντο, εκείνες τις κρίσιμες μέρες. Το σίγουρο
είναι πως ο Παπανδρέου τον προσέγγισε προκειμένου να διασπάσει την ενότητα του
ΕΑΜ πάνω στο στρατιωτικόν ζήτημα. Αλλά ο Σβώλος, ο Τσιριμώκος, ο Αγγελόπουλος,
οι σοσιαλιστές της κυβέρνησης, ακόμα κι' αν είχαν διαφωνήσει με τους χειρισμούς
του Σιάντου και του ΚΚΕ στο θέμα του
στρατού, είχαν μείνει σταθερά στην γραμμή του ΕΑΜ.
Ωστόσο, με την κρίση να κλιμακώνεται, ο Σβώλος πήγε
στον Ποπώφ να τον πείσει να μεσολαβήσει στον Σιάντο, ώστε να υπογράψουν την διάλυση
του ΕΛΑΣ. Αλλά ο Ποπώφ, που όταν ήθελε έκανε τον βλάκα, του είπε όχι, δεν
παρεμβαίνουμε στα εσωτερικά σας.
Το στρατηγείο του Α' Σώματος του ΕΛΑΣ, της Αθήνας,
βρισκόταν στην Οδό Σίνα, απέναντι από την Ακαδημία.
Ο ΕΛΑΣ είχε ένα περίεργο σύστημα διοίκησης. Κάθε
μονάδα είχε έναν καπετάνιο, έναν στρατιωτικό διοικητή και έναν υπεύθυνο του
ΕΑΜ. Ο καπετάνιος είχε αρμοδιότητα για τις σχέσεις της μονάδας με τον κόσμο, τις
άλλες οργανώσεις της περιοχής του, πολιτικές και στρατιωτικές, την στρατολογία,
τέτοια. Ο στρατιωτικός διοικητής ήταν αρμόδιος για τις επιχειρήσεις. Ο τρίτος, ήταν
το μάτι του ΕΑΜ, ο εγγυητής της γραμμής.
Στο Α' Σώμα του ΕΛΑΣ καπετάνιος ήταν ο Σπύρος Κωτσάκης,
ο λεγόμενος Νέστορας. Ο στρατιωτικός διοικητής ήταν ένας πρώην συνταγματάρχης
του ελληνικού στρατού, ο Γιάννης Πυριόχος, του πυροβολικού.
Μόλις έμαθαν την διαταγή του Σκόμπη, τους ζώσαν τα
φίδια. Έρχονταν οι διοικητές των συνταγμάτων από τις συνοικίες, σχολίαζαν τα πράγματα,
ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα. Η Ορεινή, από το Γουδί που ήταν, είχε βγάλει πόστα
προς του Ζωγράφου και την Καισαριανή. Ώσπου ήρθε αγγελιαφόρος από τον Γέρο (τον
Σιάντο), και είπε να πάει ο Πυριόχος να τον βρει, στην Νέα Φιλαδέλφεια, που
ήταν η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ.** Κάθησε ο Νέστορας με δύο άλλους
αξιωματικούς, να περιμένουν.
Γύρισε ο Πυριόχος κατά τις τρεις το μεσημέρι. Τα όπλα
δεν τα δίνουμε, είπε ο Γέρος. Και να ετοιμαστούν τα σχέδια για αντίσταση, αν οι
αντιδραστικοί επιχειρήσουν να τα πάρουν με πραξικόπημα. Και να βρουν τον
διοικητή της ΙΙ Μεραρχίας, τον Ορέστη. Να
πάει να βρει κι' αυτός τον Σιάντο. Που η ΙΙ Μεραρχία ήταν στη Χαλκίδα, αλλά στο
εξής εντασσόταν στο Α΄ Σώμα της Αθήνας.
Κάτσαν και τους διάβασε το Σχέδιο Ενεργείας που
φτιάξανε η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ κι' αυτός μαζί. Χοντρικά, αν δεχθούν επίθεση,
περισφίγγουν την Ορεινή στο Γουδί και τον Ιερό Λόχο, στο Ψυχικό. Και περιμένουν
να έρθει η ΙΙ Μεραρχία για να επιτεθούν. Αφοπλίζουν τα αστυνομικά τμήματα της
Αθήνας, ει δυνατόν χωρίς βία, με διαπραγματεύσεις. Τους χίτες στο Θησείο, δεν είναι
πρόβλημα, είναι του χεριού τους. Όλα αυτά στην περίπτωση που δεχθούν επίθεση.
Το σχέδιο μπαίνει σε εφαρμογή μόνο με διαταγή του Σώματος Στρατού.
Το ίδιο βράδυ, ο Σβώλος, ο Τσιριμώκος, ο Αγγελόπουλος
και οι άλλοι εαμικοί παραιτούνται από την κυβέρνηση. Ο Αγγελόπουλος, της
βιομηχανικής οικογενείας, ήταν κι' αυτός στο ΕΑΜ. Ο Ζεύγος με τον Πορφυρογέννη
θα παραιτηθούν το άλλο πρωί.
Το άλλο πρωί, ο Νέστορας έχει ορισμένες απορίες. Αν
περιμένουμε να έρθει η ΙΙ Μεραρχία για να χτυπήσουμε την Ορεινή, χάνουμε τον αιφνιδιασμό.
Και μετά, αρκεί η ΙΙ Μεραρχία για να νικήσουμε την Ορεινή; Και κυρίως: τι θα γίνει
με τους εγγλέζους; Γιατί το σχέδιο δεν τους αναφέρει πουθενά.
Και του λέει ο Πυριόχος αυτά που του είπε ο Γέρος και η Κεντρική Επιτροπή, δεν θα τάβγαζε από το κεφάλι του. Δηλαδή θα κοιτάξουμε να μην δώσουμε αφορμή των εγγλέζων να μπουν στη μέση στα
οικογενειακά μας. Γι' αυτό το σχέδιο δεν τους αναφέρει. Άλλωστε, δεν έχουν τέτοιο
δικαίωμα από την συμφωνία της Καζέρτας.
Διότι εκείνη τη στιγμή, οι εγγλέζοι είχανε στην Αθήνα
4.500-5.000 άντρες, μία ίλη τανκς (16 αμερικάνικα σέρμαν πάνω-κάτω,) άλλα τόσα
ελαφρά τεθωρακισμένα, οκτώ πεδινά πυροβόλα, και φορητούς όλμους. Οι θέσεις του ήταν
στο Φάληρο και την Πειραϊκή, στο κέντρο, από Σύνταγμα ως Ομόνοια, στους στρατώνες
Παραπηγμάτων (εκεί που είναι τώρα το άγαλμα του Βενιζέλου και το Μέγαρο Μουσικής)
και στην Σχολή Ευελπίδων. Υπήρχαν όμως και αποσπασμένα τμήματα εδώ κι' εκεί, όπως
οι αλεξιπτωτιστές που κράταγαν το Κολλέγιο Αρρένων, στο Ψυχικό. Ακόμη, είχαν
και τρία σμήνη αεροπλάνων, ένα με καταδιωκτικά σπιτφάιρ, ένα με ελαφρά βομβαρδιστικά
μπωφάϊτερ, και ένα με βαριά βομβαρδιστικά λάνκαστερ. Το κάθε σμήνος είχε δώδεκα
αεροπλάνα. Βάση των αεροπλάνων ήταν το Ελληνικό.
Αργότερα θάρχονταν και πολλά άλλα τανκς, και πολλά
άλλα αεροπλάνα, και πολλά άλλα στρατά. Αλλά θα κοιτάξουμε να μην δώσουμε αφορμή
στους εγγλέζους, και δεν έχουν δικαίωμα από την Καζέρτα.
Τόπε και ο Σιάντος.
*Τον διώξανε το 1946, ως "ελληνόφων καθηγητής και αποστάτης της
εθνικής ιδέας," καθότι γεννηθείς στην νυν ΠΔΓΜ, από βλάχους γονείς, όπως ο
Ρήγας Βαλεστινλής και ο Βαγγέλης ο Αβέρωφ, ο Μετσοβόνε.
** Συστάθηκε με προσωπική απόφαση του Σιάντου, και
νομιμοποιήθηκε επισήμως με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ την επομένη,
2 Δεκεμβρίου 1944. Την αποτελούσαν ο Σιάντος, και οι μη κομματικοί Μανώλης Μάντακας,
και ο Μ. Χατζημιχάλης. Ο Μανώλης Μάντακας από τα Χανιά ήταν παλαίμαχος όλων των
ελληνικών πολέμων (Βαλκανικοί, Α' Παγκόσμιος, Μικρασιατική.) Πήρε μέρος στο κίνημα
του Πλαστήρα το 1922, και παραιτήθηκε από τον στρατό το 1935, με την κατάργηση
της δημοκρατίας από τον Παπάγο. Για την δράση του κατά της δικτατορίας του
Μεταξά καταδικάστηκε σε ισόβια, και στην κατοχή πέρασε στο ΕΑΜ. Για τον Χατζημιχάλη,
δεν βρήκα τίποτα.
Σημειώσεις.
Η κυρίως αφήγηση, από το "Δεκέμβρης του 1944
στην Αθήνα," του Σπύρου Κωτσάκη (Νέστορα.) Ο Χαραλαμπίδης αναφέρεται επίσης,
στις σελ. 61-64.
Σάββατο, 2 Δεκεμβρίου 1944.
Διαμαρτυρήθηκε το ΕΑΜ στις συμμαχικές κυβερνήσεις
για την επέμβαση του Σκόμπη στα
εσωτερικά μας.
Ο Ριζοσπάστης διαλαλούσε πως οι δωσίλογοι
ετοιμάζουν πραξικόπημα.
Το σχέδιο δράσης του Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ πήγε
στις δύο ταξιαρχίες.
Αργά το βράδυ ο βασιλιάς υπέγραψε με τηλεγράφημα
από το Λονδίνο το διάταγμα της κυβέρνησης για την διάλυση του ΕΛΑΣ και του
ΕΔΕΣ.
Την ίδια ώρα τέλειωσε η έκτακτη συνεδρίαση της Κεντρικής
Επιτροπής του ΕΑΜ, στα κεντρικά της Κοραή.
Αποφασίστηκε η σύσταση της Κεντρικής Επιτροπής του
ΕΛΑΣ. Μέλη της ο Σιάντος, και οι στρατηγοί Μάντακας και Χατζημιχάλης. Το
στρατηγείο του ΕΛΑΣ, με τον Άρη και τον Σαράφη υπάγεται στο εξής στην Κεντρική
Επιτροπή.
Αποφασίστηκε επίσης συλλαλητήριο του ΕΑΜ στο
Σύνταγμα για την επομένη, Κυριακή, τρεις του μηνός, στις έντεκα. Και γενική
απεργία για την Δευτέρα, στις τέσσερις του μηνός.
Ο Παπανδρέου είχε δώσει άδεια για το συλλαλητήριο.
Αλλά μετάνιωσε την τελευταία στιγμή, νυχτιάτικα, το απαγόρευσε τελικώς.
Ο Νέστορας έτρεχε πέρα δώθε. Άδειαζαν το
Στρατηγείο στην Σίνα, ήταν πολύ κοντά στους άγγλους. Θα το πήγαιναν κάπου στην
Κυψέλη. Αλλά θα έμενε ανοιχτό και το κτίριο της Σίνα.
Πήγε και στα γραφεία της οργάνωσης του ΚΚΕ Αθήνας.
Μαζεύτηκαν εκεί από όλες τις οργανώσεις των συνοικιών να οργανώσουν το
συλλαλητήριο. Μίλησε ο Μπαρτζιώτας, ο Φάνης. Πάμε για σύγκρουση, είπε. Ο
Νέστορας έκανε τις συνεννοήσεις για την περιφρούρηση. Το συλλαλητήριο ήταν
άοπλο. Θα υπήρχε όμως ανά συνοικία μία ομάδα, καμιά δεκαριά ένοπλοι. Ήταν
λογικό, για να μην τους χτυπήσουν οι δοσίλογοι, όπως στην Ομόνοια, ένα μήνα
πριν.
Δυνάμωσαν την φρουρά στη Σίνα. Κι' έφυγαν να πάνε
να κοιμηθούν στην Κυψέλη.
Αλλά μείναν ξάγρυπνοι μέχρι που ξημέρωσε Κυριακή.
Επίσης, ένα μωρό (άρρεν) γεννήθηκε στη Σαλονίκη.
Για τούτο του το τραγούδι και μόνο, χρόνια του
πολλά.
Σημειώσεις
Οι πηγές, οι ίδιες: Κωτσάκης και
Χαραλαμπίδης.
Ριζοσπάστης, 2/12/1944
Διονύσης Σαββόπουλος, γεννήθηκε στη
Σαλονίκη, στις 2 Δεκεμβρίου 1944.
https://www.youtube.com/watch?v=OfSfHPEKXwI
Κυριακή, 3 Δεκεμβρίου 1944
Μαζεύτηκαν στις συνοικίες να ξεκινήσουν για την
Πλατεία Συντάγματος.
Το μπλοκ της Νέας Σμύρνης και της Καλλιθέας
συναντήθηκαν στην Συγγρού. Και πέρασε η Καλλιθέα μπροστά. Από πίσω ήρθαν το
Φάληρο, η Γλυφάδα, η Βούλα.
Κατά τις δέκα έφτασαν στο Σύνταγμα από την Αμαλίας.
Από την Βασιλίσσης Σοφίας κατέβαινε το μπλοκ της Καισαριανής, Βύρωνα, Ζωγράφου,
Παγκρατίου και τα λοιπά.
Το μπλοκ της Αμαλίας με την Καλλιθέα μπροστά
πέρασε μπροστά από το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου και βρισκόταν καμιά
τριανταριά μέτρα από την Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών, στην συμβολή
Πανεπιστημίου και Βασιλίσσης Όλγας.
Βγαίνουν τότε καμιά πενηνταριά αστυφύλακες μέσα
από το κτίριο της Διεύθυνσης. Κι' αρχίζουν να ρίχνουν στους διαδηλωτές.
Δισταχτικά στην αρχή, μετά πυκνά. Ρίχνουν κι' από τα παράθυρα των Ανακτόρων,
που είναι τώρα η Βουλή. Κι' από την Μεγάλη Βρετάνια.
Ο Νίκος Φαρμάκης ήταν τότε νεαρός, μέλος της Χ.
Είχε πάει στα Ανάκτορα με το ποδήλατό του, να παραδώσει κάτι πυρομαχικά. Είχε
ένα γερμανικό αυτόματο, ένα περίστροφο και μια χειροβομβίδα. Έδειξε εκεί ένα
χαρτί που έδινε ο Σπηλιωτόπουλος στους χίτες, και πέρασε μέσα. Του είπανε να
ανέβει επάνω, να πιάσει ένα πόστο σ' ένα παράθυρο, μ' έναν χωροφύλακα. Και να
μην πυροβολήσει πριν φτάσει η διαδήλωση στον Άγνωστο Στρατιώτη. Είχε ένα
γερμανικό αυτόματο. Από εκεί, ο Φαρμάκης είδε στο μπαλκόνι της Αστυνομικής
Διεύθυνσης τον διευθυντή της Αστυνομίας Άγγελο Έβερτ, μαζί με τρεις τέσσερις
άλλους αξιωματικούς. Να κάνει σινιάλο μ' ένα μαντήλι. Κι' αρχίζουν οι αστυφύλακες
να ρίχνουν με αυτόματα, οπλοπολυβόλα και ντουφέκια. Μετά σταματάνε. Μία κοπέλλα
βουτάει μία κόκκινη σημαία στο αίμα ενός σκοτωμένου σα σφουγγάρι, κι' αρχίζει
να την κουνάει πέρα δώθε, και το αίμα γράφει την τροχιά της σημαίας στον αέρα.
Στις αρχές της Πανεπιστημίου, στο καφενείο του
Γιαννάκη, στεκόταν κι' ένας άγγλος αντισυνταγματάρχης. "Άντρες, γυναίκες,
παιδιά, που λίγο πριν φώναζαν, βάδιζαν, γελούσαν, γεμάτοι ζωντάνια και απείθεια
έπεσαν κάτω με το αίμα να τρέχει από τα κορμιά και τα κεφάλια τους στην
άσφαλτο, ή στις σημαίες που κρατούσαν..."
Σταμάτησαν μετά από λίγο οι πυροβολισμοί. Απόμεινε
το πλήθος να κοιτάει αποσβολωμένο. Μετά λέγανε τα ονόματα των σκοτωμένων, και
μετά τα φώναζαν ο ένας στον άλλων. Και μετά τα γοερά κλάματα, οι βρισιές...
Απέναντι, στην Όθωνος, ήταν τα γραφεία του ΚΚΕ,
που είχαν ένα στημένο πολυβολείο. Αν θέλανε, θα είχαν κάνει την Αστυνομική
Διεύθυνση κόσκινο. Μαζί με τον Έβερτ, που κοίταγε από το μπαλκόνι. Αλλά δεν
έριξαν ούτε σφαίρα.
Ο Έβερτ έδωσε μία συνέντευξη το 1958 και παραδέχτηκε
πως αυτός έδωσε την διαταγή στους αστυνόμους να ανοίξουν πυρ. Αλλά διευκρίνησε
πως "αφού συναντήθην με τον πρωθυπουργό Γ.
Παπανδρέου και επ' τη βάσει υπευθύνων διαταγών τας οποίας είχα, διέταξα τη
βιαίαν διάλυσιν των διαδηλωτών" ("ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ" 12/12/1958).
Οι αστυφύλακες μπήκαν πάλι μέσα στο κτίριο. Κανά
δυό που τους πρόλαβε το πλήθος στους γύρω δρόμους, τους λύντσαραν.
Ύστερα, κατέβηκαν τα αγγλικά τεθωρακισμένα από την
Βασιλίσσης Όλγας, λίγο πιο πάνω, που περίμεναν. Σταμάτησαν μπροστά στην
Αστυνομική Διεύθυνση.
Μετά, το πλήθος συγκεντρώθηκε στο κάτω μέρος της
πλατείας. Το πρόγραμμα της διαδήλωσης συνεχίστηκε κανονικά, μίλησαν ο
Παρτσαλίδης και ο Ζεύγος.
Ο επίσημος απολογισμός ήταν έντεκα νεκροί.
Από την Μεγάλη Βρετάνια παρακολουθούσαν δεκάδες
δημοσιογράφοι. Ο Ντμίτρι Κέσελ, ένας ουκρανός φωτογράφος που είχε έρθει μαζί με
τον αγγλικό στρατό, πήρε τις καθηλωτικές φωτογραφίες της Πλατείας Συντάγματος
το πρωί της Κυριακής, 3 Δεκεμβρίου 1944. Κι' άλλες πολλές, τις επόμενες μέρες.
Η είδηση
έκανε τον γύρο του κόσμου, γεγονός που τάραξε τον Τσώρτσιλ στην ησυχία του.
Ο Ρούζβελτ έγινε έξαλλος με τον Τσώρτσιλ. "Σε
ποιό σημείο θα φτάσουν για να διατηρήσουν το παρελθόν," είπε. Το Στέητ
Ντιπάρτμεντ καταδίκασε την σφαγή, και το αμερικάνικο ναυτικό έβγαλε διαταγή να
μην παρασχεθεί καμία βοήθεια στους άγγλους για μεταφορά στρατευμάτων τους στην
Ελλάδα.
***
Στο Α' Σώμα έμαθαν τα καθέκαστα σχεδόν αμέσως.
Έστειλαν μια μοτοσυκλέτα στον Σιάντο, στην Φιλαδέλφεια. Τάχε μάθει. Ζήτησε
αυτός να πάει ο Πυριόχος εκεί, στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ. Πήγε αυτός,
ήταν και ο Ορέστης, ο διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας*. Το
σχέδιο ενέργειας μπαίνει σε εφαρμογή, αποφάσισε η Κεντρική Επιτροπή. Σε γενικές
γραμμές, το Σώμα Στρατού της Αθήνας έπρεπε να αφοπλίσει τα αστυνομικά τμήματα,
την Χ στο Θησείο, και τις φυλακές στην Βουλιαγμένης και τον Ταύρο, που
κρατούσαν δωσίλογους και ταγματασφαλίτες. Κυρίως, δεν έπρεπε να έρθει σε
εμπλοκή με τους άγγλους. Σε πρώτη φάση, η ΙΙ Μεραρχία θα έπαιρνε θέσεις στην
Νέα Φιλαδέλφεια, τη Χασιά, το Ψυχικό και το Χαλάντρι, και το πυροβολικό της θα
έπιανε τα Τουρκοβούνια, ώστε να μπορεί να χτυπήσει την Ορεινή Ταξιαρχία στο
Γουδί. Και το Α Σώμα Στρατού να εγκαταστήσει το στρατηγείο του στην
Φιλαδέλφεια. Κρατήσανε όμως και την Σίνα, με έναν αγγλόφωνο αξιωματικό, και
μερικούς συναγωνιστές για τα τηλέφωνα.
Ο Ορέστης είχε ένα ύφος που δεν άρεσε του Σιάντου.
Κοίταγε το ρολόι του, είχε ένα ραντεβού στην Ελευσίνα με κάποιον άγγλο
διοικητή...
Γύρισε ο Πυριόχος και τα μετέφερε όλα αυτά. Ετοιμάσαν
τις διαταγές για τις μονάδες σύμφωνα με τις οδηγίες του Σιάντου. Τις έστειλαν γύρω
στο μεσημέρι.
Περασμένες οχτώ το βράδυ, στέλνει σύνδεσμο ο
Σιάντος στο στρατηγείο, στην Κυψέλη, να πάνε να τον βρουν στην Φιλαδέλφεια, ο
Νέστορας, ο Πυριόχος και ένας άλλος του επιτελείου.
Πάνε αυτοί, το ραντεβού ήταν σ' ένα σπίτι.
Αποτσίγαρα, φλυτζάνια, ήταν κι' άλλοι πριν απ' αυτούς.
Ρωτάει ο Σιάντος τι δυνάμεις έχουν. Το Α' Σώμα
έχει 6.500 άντρες, με ελαφρύ οπλισμό. Και η ΙΙ Μεραρχία που έρχεται, έχει
3.500, και τμήμα πυροβολικού. Οι άλλοι (Ρίμινι, Χωροφυλακή, Αστυνομία, Χίτες,
κλπ) γύρω στις 10.000. Και 4.500 ταγματασφαλίτες κρατούμενοι, που θα μπορούσαν
να τους δώσουν όπλα. Μ' αυτόν τον συσχετισμό, νικάμε, του λένε οι ελασίτες.
Αλλά αν ανακατευτούν οι άγγλοι, αδύνατον**. Ο Σιάντος
λέει πως οι άγγλοι μπορεί να επέμβουν, είχε αξιόπιστες πηγές. Συμπέρασμα, η ΙΙ
Μεραρχία να αποσυρθεί στην Πάρνηθα, να μην δώσει αφορμή.
Πάνω στην κουβέντα του λέει ο Νέστορας του Σιάντου
πως αν είχαν βάλει στην Αθήνα όπλα, όπως ζητούσε παλιότερα ο Φάνης, τώρα θα
μπορούσαν να οπλίσουν 17.000 στρατό. Διότι η Καζέρτα απαγόρευε την είσοδο στην
Αθήνα μόνο ενόπλων ανδρών, όχι σκέτο όπλων, οπότε τώρα θα τους σαρώναμε.***
Καθόταν και σκεφτόταν, ο Σιάντος.
-Σταύρο, είναι και πολλά άλλα "αν," είπε
μετά. "Τώρα εδώ είμαστε. Τώρα να δούμε τι θα κάνουμε." Και είπε μετά
να ανακαλέσουνε όλο το σχέδιο, να γυρίσει πίσω η ΙΙ Μεραρχία, να μην επιτεθούν
στην Ρίμινι. Μόνο αφοπλισμός της Χ στο Θησείο, και της Χωροφυλακής, στα προάστια.
Και αφοπλισμός των αστυνομικών τμημάτων της Αθήνας, ει δυνατόν με διαπραγματεύσεις.
Γυρίσαν πίσω με τις νέες οδηγίες του Σιάντου. Κάτσαν,
ξαναγράψαν τις καινούργιες διαταγές. Τις στείλαν κι' αυτές γύρω στα μεσάνυχτα. Η
ΙΙ Μεραρχία να γυρίσει πίσω, να πάρει θέσεις στην Χασιά, την Νέα Ιωνία, και την
Κηφισιά.
***
Στην Μεγάλη Βρετανία είχαν δώσει του Παπανδρέου τρία
δωμάτια. Μαζεύτηκαν εκεί όλη η κυβέρνηση. Ο Παπανδρέου ήταν σε άθλια κατάσταση,
οι άλλοι είχαν πιάσει την κουβέντα, καφενείο. Ήρθε να τον δει ο Σκόμπη, έμεινε μισή ώρα. Μετά,
ο Παπανδρέου έπεσε και κοιμήθηκε. "Μαζί του κοιμήθηκε και το κράτος,"
έγραψε στο ημερολόγιό του ο Κανελλόπουλος.
Ο Σοφούλης ήθελε να αποσύρει τους δικούς του από
την κυβέρνηση. Ο δε Λήπερ ευνοούσε μία λύση κυβέρνησης Σοφούλη, ώστε να
εκτονωθούν τα πράγματα, να καλμάρουν την αριστερά, να μην κλιμακωθεί η κρίση. Ο
Σοφούλης δεχόταν να αναλάβει. Κι' ο Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτησή του. Την
δεύτερη μέσα στο 1944. Την προηγούμενη φορά στο Κάιρο, τον Αύγουστο. Αλλά ο Τσώρτσιλ
ήταν και πάλι ανένδοτος, ήθελε να κρατήσει τον Παπανδρέου στην κυβέρνηση. Τηλεγράφησε
του Λήπερ τα εξής:
"Πρέπει να υποχρεώσετε τον Παπανδρέου να
κάνει το καθήκον του και να τον διαβεβαιώσετε ότι, εάν το κάνει, θα
υποστηριχθεί με όλες τις δυνάμεις μας. Αν παραιτηθεί, φυλακίστε τον έως ότου
συνέλθει, όταν πια θα έχουν τελειώσει οι μάχες. Θα μπορούσε το ίδιο καλά να
αρρωστήσει και να μην μπορεί να τον πλησιάσει κανείς. Έχει περάσει ο καιρός που
η οποιαδήποτε ομάδα Ελλήνων πολιτικών θα μπορούσε να επηρεάσει αυτή την
εξέγερση του όχλου. Η μόνη του ελπίδα [του Παπανδρέου] είναι να βγει απ' αυτή
την κατάσταση, τασσόμενος ανεπιφύλακτα στο πλευρό μας... "
Κι' έμεινε ο Παπανδρέου πρωθυπουργός. Κι' ας μην
τον ήθελε κανένας. Ούτε καν ο ίδιος.
Την άλλη μέρα, ένας αλεξιπτωτιστής από τη Γλασκώβη
που παραφύλαγε ελεύθερους σκοπευτές, είπε πως "είναι μια φριχτή δουλειά"
και πως "στο Κασίνο ήταν άσκημα, αλλά τουλάχιστον ήξερες τι έκανες."
* Καπετάν Ορέστης: Αντρέας Μουντρίχας, από τους
ικανότερους διοικητές του ΕΛΑΣ. Οπαδός της άποψης Βελουχιώτη για σύγκρουση με
τους άγγλους, αλλά διαφώνησε αργότερα με την δημιουργία του ΔΣΕ. Κατηγορήθηκε
αργότερα από το ΚΚΕ ως πράχτορας, αλλά δεν εμφανίστηκε να δικαστεί. Τελικώς πέρασε στο δεξιό στρατόπεδο.
** Άλλα νούμερα δίνει ο Χαραλαμπίδης: Α' Σώμα
9.000 ένοπλοι, 10-12.000 άοπλοι. ΙΙ Μεραρχία 2.500. Κυβερνητικός στρατός
(Ορεινή Ταξιαρχία, Ιερός Λόχος, Αστυνομία, Χωροφυλακή, χίτες κλπ) περίπου
10.000. Άγγλοι 4.500-5.000, αλλά με αεροπλάνα, τανκς και πυροβολικό.)
*** Είναι παράξενη η άποψη του Νέστορα. Η συμφωνία
της Καζέρτας (αρθ. 4) προέβλεπε πως οιαδήποτε ενέργεια των ανταρτών στην Αθήνα έπρεπε
να έχει την ρητή έγκριση του Σκόμπη. Τέλος πάντων, αν ήθελαν να βάλουν στην Αθήνα
όπλα, έπρεπε να το κάνουν κρυφά, πριν φθάσει η ΡΑΦ στο Ελληνικό κι' αρχίσει τις
αναγνωρίσεις. Ή να φωνάξουν τον Γκιάπ, αυτός ήξερε.
Πηγές
Τα βασικά: Χαραλαμπίδης, σελ. 65-79. Κωτσάκης,
σελ. 56-68.
Τα γεγονότα στην Πλατεία Συντάγματος, με την
μαρτυρία της Ζωρζ Σαρρή, και βέβαια του Νίκου Φαρμάκη, από την εκπομπή Ρεπορτάζ
χωρίς Σύνορα, του 2006.
Και ο γιός του Άγγελου Έβερτ, ο Μπουλντόζας, είπε πως
την εντολή για την βίαιη διάλυση της διαδήλωσης την έδωσε ο Παπανδρέου:
Φωτό: Dmitri Kessel https://en.wikipedia.org/wiki/Dmitri_Kessel
Όλες του οι φωτό από τα Δεκεμβριανά, στο Κέρας της
Αμάλθειας, εδώ:
https://www.facebook.com/1458248041091172/photos/?tab=album&album_id=1695572917358682
Δευτέρα, 4.12.1944. Μία μάντρα,
μία μάχη, μιά κηδεία.
Το Δεύτερο Σύνταγμα Παρνασσίδος ήταν
στρατοπεδευμένο κάπου κοντά στην Χαλκίδα. Ανήκε στην ΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ. Κι'
έφυγε ξαφνικά με τα πόδια προς άγνωστον κατεύθυνση. Μαζί με τον βαρύ του οπλισμό,
που στην Αθήνα τον είχαν έλλειψη φοβερή.
Οι άγγλοι τους εντόπισαν στις εννιά το βράδυ της 3ης
Δεκεμβρίου κοντά στην Κηφισιά. Περπατούσαν προς την Αθήνα. Πήγαιναν να πιάσουν θέσεις
στα Τουρκοβούνια. Γιατί στις εννιά δεν είχε αλλάξει γνώμη ακόμα ο Σιάντος, να
μείνουν στην Κηφισιά. Και γιατί μέχρι να φωνάξει ο Σιάντος τον Νέστορα και τον
Πυριόχο στη Φιλαδέλφεια, να τα πούνε, και να γυρίσουν αυτοί πίσω στο Α' Σώμα,
την διαταγή προς το Δεύτερο Σύνταγμα Παρνασσίδος να μείνει στην Κηφισιά και να
μην πάει στα Τουρκοβούνια, Καλά Σαράντα, την γράψανε στις δυόμισι χαράματα Δευτέρας.
Ένας ταγματάρχης κι' ένας λοχαγός έφυγαν από την
Μεγάλη Βρετανία να δουν που βρίσκονται.
Τους συνάντησαν στις δέκα και μισή, να ξεκουράζονται στον τοίχο του Κολλεγίου
Αθηνών. Ο καπετάνιος τους, ο Νικηφόρος, έλειπε. Ωστόσο, οι άγγλοι έκαναν μία
πολιτισμένη συζήτηση με κάποιον άλλον αξιωματικό, που τους είπε πως πάνε στην
Αθήνα να αφοπλίσουν τους δωσίλογους. Οι άγγλοι του είπαν πως απαγορευόταν να
είναι εκεί, στην Φιλοθέη, διότι βρίσκονταν στην αποστρατικοποιημένη ζώνη. Κι'
ύστερα οι άγγλοι έφυγαν, γύρισαν στην Αθήνα. Και έστειλαν κάτι αλεξιπτωτιστές
στο Κολλέγιο, από ένα ουαλλικό σύνταγμα. Και τανκς μαζί. Και τους έπιασαν, το
Δεύτερο Σύνταγμα της Παρνασσίδος, και τους αφόπλισαν. Αν και αρκετοί πρόλαβαν
και τόσκασαν. Τους πήγαν οι εγγλέζοι με καμιόνια στο Κακοσάλεσι, και τους
άφησαν.
Αλλά υπάρχει κι' άλλη εκδοχή, πως όταν το Δεύτερο
έφτασε στο Ψυχικό, ήρθε διαταγή από τον Ορέστη να πάνε στην Φιλοθέη, σε
συγκεκριμένο μέρος. Σε λίγο φτάνει κι' ένα τζιπ με τον Γουντχάουζ. Μίλησαν λίγο
με τον Νικηφόρο, κι' έφυγε μετά, ο Γουντχάουζ. Κι' ο Νικηφόρος πήγε στο Μαρούσι
να πάρει κάτι κανόνια, είπε. Και το Δεύτερο Σύνταγμα Παρνασσίδος έφυγε για την
Φιλοθέη, χωρίς καπετάνιο, μόνο με τον στρατιωτικό διοικητή του, τον Μιχάλη
Παπαζήση.
Στο Α' Σώμα Στρατού, ο Νέστορας περίμενε τους
συνδέσμους που μοίραζαν τις διαταγές της ανάκλησης να επιστρέψουν. Οπότε
μαθαίνει που αφόπλισαν το Δεύτερο. Που δεν είχε πάρει μέτρα επαγρύπνησης. Που ο
καπετάνιος, ο Νικηφόρος, είχε μείνει στο Μαρούσι με το Πέμπτο, νε ελέγξει εκεί
τον αφοπλισμό της Χωροφυλακής. Που παραβίασε τους κανονισμούς.
Έρχεται με τα πολλά ο Νικηφόρος στο επιτελείο, ράκος.
"Τι γίνεται τώρα;" ρωτάει ο Νέστορας. Ο Πυριόχος λέει "σ' αυτές
τις περιπτώσεις τους δείχνουμε το μπιστόλι και τους λέμε να πάνε στο δίπλα
δωμάτιο..." Αλλά ο Νέστορας λέει όχι, θα αποφασίσει το κόμμα.
***
Στις τρεις το πρωί αξημέρωτα, ο λόχος του Κουκκακίου
είχε πιάσει τον λόφο του Φιλοπάππου προς το Θησείο, αραιά αραιά, πάνω στα
βράχια. Στις τεσσεράμισι άνοιξαν πυρ. Οπότε οι χίτες μαζεύτηκαν από κείνη τη
μεριά, ετοίμαζαν αντεπίθεση από το Αστεροσκοπείο. Και δεν πήραν χαμπάρι την
κυρίως επίθεση, στις έξι, από λόχους της Νέας Σμύρνης και του Ταύρου. Αυτοί
ήρθαν από τα νότια, πέρασαν μέσα από τα Πετράλωνα. Στις εννιά, επιτέθηκε και το
τάγμα Πετραλώνων από τη γέφυρα Πουλοπούλου. Σκοτώθηκαν καμιά εκατοστή χίτες. Όσοι
γλύτωσαν κλείστηκαν στο Αστυνομικό Τμήμα. Και δεν θα έμενε ρουθούνι, αλλά το
απόγευμα εμφανίστηκαν οι άγγλοι με τανκς, η μάχη σταμάτησε, τους πήραν, ήταν κι'
ο Γρίβας ανάμεσά τους. Και τους πήγαν στα Παλιά Ανάκτορα.
***
Ο ΕΛΑΣ χτύπησε και τις φυλακές Συγγρού, στον
Ταύρο. Είχαν δωσίλογους κρατούμενους, γι' αυτό. Αλλά δεν κατάφεραν να την
πάρουν. Στην αναμπουμπούλα σκοτώθηκαν δύο άγγλοι αλεξιπτωτισταί, παρά την
διαταγή του Α' Σώματος να τους προσέχουν. Αλλά ο ΕΛΑΣ χτύπησε την φυλακή
Παραπηγμάτων, επί της Βουλιαγμένης, στο ύψος του Α' Νεκροταφείου. Πρώτα τους
είπανε να παραδοθούν, κι' αυτοί είπαν όχι. Όσοι ζήσανε τους πήγαν στο Μπραχάμι.
Εκεί χώρισαν τους χωροφύλακες από τους κρατούμενους. Που στους κρατούμενους
ήταν κι' αυτοί που είχαν ρίξει στην διαδήλωση του ΕΑΜ στην Ομόνοια, στις
δεκαπέντε Οκτωβρίου. Είχαν σκοτώσει εννιά, τότε. Αυτούς, και μερικούς άλλους
τους εκτέλεσαν επιτόπου. Τους χωροφύλακες τους πήγαν στην Καισαριανή. Τους
εκτέλεσαν πίσω από το νεκροταφείο, δύο μέρες μετά.
***
Η κηδεία των θυμάτων της διαδήλωσης του Σαββάτου έγινε
στην Μητρόπολη. Έφυγε η πομπή μετά προς το Α' Νεκροταφείο. Στο Σύνταγμα γονάτισαν
και είπαν το Πέσατε θύματα. Κρατάγαν οι κοπέλες το γνωστό πανό,
με το γνωστό δίλημμα-χρησμό, που φόρτωνε στις πλάτες του λαού το βάρος της επιλογής
που δεν ήταν ικανή να κάνει η ηγεσία του:
ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
ΜΠΡΟΣΤΑ
ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ
ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ
ΔΙΑΛΕΓΕΙ 'Η ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ Ή ΤΑ ΟΠΛΑ. ΕΑΜ.
Μετά την κηδεία αρκετοί έφυγαν προς την Ομόνοια. Τους
ρίξαν πάλι οι δωσίλογοι και η Αστυνομία από τα ξενοδοχεία και την Γενική Ασφάλεια.
Σκοτώθηκαν κάμποσοι.
Η απεργία πέτυχε. Δεν κουνήθηκε φύλλο, κείνη τη μέρα.
***
Τα περισσότερα αστυνομικά τμήματα παραδόθηκαν
αμαχητί. Συνήθως χωρίς παρατράγουδα. Παραδίναν τα όπλα τους, κι' ελεύθεροι.
Βοήθησε πολύ που αρκετοί αστυφύλακες είχαν μπει στο ΕΑΜ από την Κατοχή. Υπήρχε
εμπιστοσύνη. Έμειναν μόνο τρία τέσσερα
Υπήρχαν κι' εξαιρέσεις. Το Αστυνομικό Τμήμα της
Καλλιθέας αντιστάθηκε μέχρι που του τέλειωσαν οι σφαίρες. Οπότε ήρθαν οι από
μηχανής εγγλέζοι να τους πάρουν. Εκεί πάνω έγινε μία συμπλοκή, σκοτώθηκαν έξι
αστυφύλακες. Τους άλλους, τους πήραν οι εγγλέζοι.
Στο ΙΣΤ' στα Πατήσια παραδόθηκαν, αλλά μερικούς τους
γνώρισαν που ήταν την προηγουμένη στο συλλαλητήριο, στο Σύνταγμα. Λέγεται πως
γι' αυτόν τον λόγο τους κράτησαν. Τους πήγε η Πολιτοφυλακή στην ΟΥΛΕΝ. Εκεί,
τους εκτέλεσαν στις 7 Δεκεμβρίου.
Στο Περιστέρι άφησαν όλους τους αστυφύλακες
ελεύθερους εκτός από τον διοικητή, ονόματι Ευθύμιο Τάδε. Αυτός, όταν έγινε το
μπλόκο στο Περιστέρι, είχε παραδώσει στους γερμανοτσολιάδες την λίστα με τα
μέλη του ΕΑΜ, πιάσαν 107 άτομα τότε, εκτέλεσαν πέντε, από τους υπόλοιπους, τους
περισσότερους τους στείλαν στην Γερμανία, μην τους είδατε. Και στην Χωροφυλακή
του Αιγάλεω άφησαν 80 χωροφύλακες, και κράτησαν έναν υπενωμοτάρχη. Αυτούς τους
δύο, τους πήγαν στα γραφεία του ΚΚΕ Περιστερίου. Αλλά κατά το απόγευμα
μαζεύτηκε όχλος εκεί, γύριζαν από την κηδεία των θυμάτων της προηγουμένης, που
τους χτύπησαν ξανά, και έφερναν κι΄ έναν νεκρό περιστεριώτη μαζί τους, κάποιον
Παράσχο. Οπότε έβγαλαν τον Ευθύμιο Τάδε στον δρόμο, πάνω σ' ένα τραπέζι, του
λέγαν να απολογηθεί. Κι' αυτός είπε "ο λαός εκέρδισε." Οπότε ένας δύο
του δώσαν κάτι ψιλές, ήταν κι' ένας ψηλός αρμένης, του τραβάει μία μ' ένα ξύλο,
πέφτει κάτω ο Ευθύμιος Τάδε. Μετά τον τσαλαπάτησε το πλήθος, τον τέλειωσε. Και
του υπενωμοτάρχη τα ίδια του κάνανε, τον λίντσαραν.
Τους χωροφύλακες του σταθμού Περάματος τους έσωσαν
από το σαλεμένο πλήθος οι ελασίτες που τους φύλαγαν, καθώς τους πήγαιναν στην
Κοκκινιά.
Κι' όταν δικάζαν τους ελασίτες το 1945, ένας από
δαύτους, ένας ενωμοτάρχης, πήγε στο Μικτό Ορκωτό και είπε που του είχαν σώσει
τη ζωή.
***
Αργά το απόγευμα ο Νέστορας κι' ο Πυριόχος πέρασαν
από τα γραφεία της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας, στην Κυψέλη. Ήταν ο Ζεύγος που έδινε
συνέντευξη στους ξένους ανταποκριτές. Ήταν κι' η Χρύσα Χατζηβασιλείου εκεί.
Ήρθε κι' ο Μπαρτζιώτας ή Φάνης, ο γραμματέας του
ΚΚΕ Αθήνας, που τάβαλε με τους ελασίτες που ο Σιάντος και η Κεντρική Επιτροπή
του ΕΛΑΣ άλλαξαν τις διαταγές κατάληψης της πόλεώς του. "Αυτοί μας σκοτώνουν
κι' εσείς τους φυλάτε!" είπε.
Πηγές
Χαραλαμπίδης, σελ.79-95. Κωτσάκης, 69-76.
Για τον καπετάν Νικηφόρο (Δημήτρης Δημητρίου.)
Για την διαταγή του Ορέστη και την επίσκεψη
Γουντχάουζ στο 2ο Σύνταγμα στο Ψυχικό, η επιστολή ενός αγωνιστή του ΕΛΑΣ
Ψυχικού:
Για την στάση του Μιχάλη Παπαζήση, διοικητή του 2ου
Συντάγματος Παρνασίδας, στην μάντρα του Κολλεγίου Αθηνών. Η επιστολή του
ανηψιού του στον Φαράκο:
Ο Κρις Γουντχάουζ (μαζί με τον Έντη Μάγερς) ήταν ο
άγγλος σύνδεσμος του Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής με την ελληνική αντίσταση,
τον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ. Το όνομά του συνδέθηκε με την ανατίναξη της γέφυρας του
Γοργοπόταμου. Βιογραφικό στα αγγλικά:
ΥΓ. Ελπίζω να συζητήσουμε αυτό το θέμα του
αφοπλισμού του 2ου Συντάγματος.
Τρίτη, 5 Δεκεμβρίου. Στο Πολυτεχνείο, Βικτωρίας, Αχαρνών, προς τα κει...
Πατησίων και Στουρνάρα, Η Γενική Ασφάλεια, αρχές Ιανουαρίου 1945. Φωτό Νμίτρι Κέσσελ.
Ξημερώματα, ο Τσώρτσιλ έστειλε τηλεγράφημα του
Σκόμπη, και τούγραφε:
"Είσαστε υπεύθυνος για την τήρηση της τάξης
στην Αθήνα και την εξουδετέρωση και καταστροφή κάθε συμμορίας του EAM-ΕΛΑΣ που πλησιάζει στην
πόλη...μη διστάσετε να πυροβολήσετε κάθε ένοπλο αρσενικό που επιτίθεται την
βρετανική εξουσία ή την ελληνική εξουσία με την οποία συνεργαζόμαστε...Μη
διστάσετε να ενεργήσετε σαν να είσαστε σε κατακτημένη πόλη όπου έχει εκδηλωθεί τοπική
εξέγερση...σχετικά με τις συμμορίες του ΕΛΑΣ που πλησιάζουν στην Αθήνα, είσαστε
σε θέση να τους δώσετε με τα τανκς σας ένα μάθημα που θα αποτρέψει κάθε άλλον
από το να επιχειρήσει ξανά...Πρέπει να κρατήσουμε και να κυριαρχήσουμε στην
Αθήνα. Θα ήταν θαυμάσιο για εσάς να επιτύχετε χωρίς αιματοχυσία αν είναι
δυνατό, αλλά και με αιματοχυσία επίσης αν είναι αναγκαίο".
Κάνει εντύπωση αυτή η έκφραση: "κάθε
οπλισμένο αρσενικό." Δύσκολα θα
πίστευε κανείς πως ο Τσώρτσιλ σεβόταν τις ελασίτισσες, και ήθελε να τις
προστατέψει. Μάλλον τόγραψε επειδή πίστευε πως στον ΕΛΑΣ ήταν μόνο γενειοφόροι,
τους οποίους θεωρούσε ζαγάρια, χτήνη,
όχι άντρες.
Εν πάση περιπτώσει ο λόχος Μπάιρον του ΕΛΑΣ είχε
κάμποσες κοπέλες μάχιμες. Και πολλοί άντρες τυυ ήταν φοιτητές του Πολυτεχνείου,
και του Πανεπιστημίου. Καπετάνιος του ήταν ο Γρηγόρης Φαράκος. Κι' ήταν επίσης
ο Κούνδουρος, ο Δαμιανός, ο Κώστας ο Αξελός, ο Γιάννης Ξενάκης...
Εκείνο το πρωί ο λόχος έπιασε το Πολυτεχνείο, κι'
απ' τα κτίρια της πρυτανείας έριχναν στην Γενική Ασφάλεια, γωνία Στουρνάρα και
Πατησίων. Κάλυπταν τους άλλους, που θα κατέναιναν απότα Εξάρχεια, να βάλουν
δυναμίτες σρους χωροφύλακες. Είχαν κάτι αρχαίες αραβίδες, που άμαέριχνες
τέσσερις πέντε φορές πύρωναν, κι έπερεπε να βγούνέξω να τις κατουρήσουν να κρυώσουν,
διότι δεν είχαν νερο. Οπότε έριχναν εκ περιτροπής
Ήταν μία ομάδα στον διάδρομο, που έκανε τσιγάρο
μέχρι να κρυώσουν οι αραβίδες. Όπου εμφανίζονται μια διμοιρία αλεξιπτωτιστές,
είχαν μπει από την Πατησίων, ήταν αφύλαχτη, διότι δεν περίμεναν ν' ανακατευτούν
οι εγγλέζοι. Που ήρθαν από την Ομόνοια, εκεί είχε φυλάκιο το σύνταγμα που είχε
αφοπλίσει τους άλλους στην Φιλοθέη.
Εντωμεταξύ το τηλεγράφημα του Τσώρτσιλ έπιασε
τόπο, γιατί τους γάζωσαν τους ελασίτες που κάπνιζαν στον διάδρομο. Σκότωσαν
τρεις, κι' ένας πρόλαβε να συρθεί μέσα.
Με τα πολλά, όλος ο λόχος υποχώρησε προς το κτίριο
που βλέπει στην Μπουμπουλίνας. Αλλά ήρθε κι' ένα τανκς, έσπασε την πόρτα, τους
είχαν στριμώξει οι αλεξιπτωτιστές μέσα στο κτίριο. Οπότε κάνει ένα ντου ο λόχος
Μπάιρον, τους πετάνε όλες τις χειροβομβίδες μαζί, πήγαν και οχυρώθηκαν
απέναντι, σε μια πολυκατοικία στην Μπουμπουλίνας.
Και ναι μεν το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας το
έκαναν καινούργιο, αλλά οι χωροφύλακες γλύτωσαν.
Πάρα κάτω, κοντά στην Πλατεία Βικτωρίας, 3ης
Σεπτεμβρίου και Δεριγνύ γωνία, ήταν η Ειδική Ασφάλεια, που κυνηγούσε τους
κουμουνιστές. Εκεί στρατωνίζονταν πολλοί χωροφύλακες που είχαν αφοπλιστεί από
τον ΕΛΑΣ στην επαρχία, και τους είχαν φέρει στην Αθήνα και τους όπλισαν ξανά.
Ήταν το 4ο Σύνταγμα Μετεκπαιδεύσεως της Χωροφυλακής. Τους είχαν και
σ' ένα παράρτημα, σ' ένα ξενοδοχείο στην οδό Ελπίδος, μία κάθετος επί της
πλατείας. Το μεσημέρι, το Τάγμα του ΕΛΑΣ Αιγάλεω, Περιστερίου και Αγίας
Βαρβάρας κύκλωσε όλο το τετράγωνο. Αλλά αιφνιδιάστηκαν την ώρα που διέσχιζαν την
πλατεία να μπουν στην Ελπίδος, δεν είχαν κάνει σωστή αναγνώριση. Σκοτώθηκαν
δέκα ελασίτες, εκεί. Αλλά τελικώς την ανατίναξαν, την Ειδική Ασφάλεια.
Λίγο παραπέρα, στην οδό Μαυρογένους ήταν ένας
σταθμός Χωροφυλακής, κι' εκεί ήταν δύο λόχοι του 4ου Συντάγματος
Μετεκπαιδεύσεως. Αυτούς τους πήραν σβάρνα, και έφυγαν και πήγαν πιο κάτω, στην
Αχαρνών, στο αστυνομικό τμήμα. Που τους επιτέθηκε το ΕΛΑΣ κι' εκεί. Τελικώς
παραδόθηκαν μαζί με τους αστυφύλακες.
Ένα από τα λίγα αστυνομικά τμήματα που έμεναν
στους κυβερνητικούς, ήταν στη Σολωμού. Εκεί τους επιτέθηκε το Σύνταγμα ΕΛΑΣ της
Αθήνα, αλλά πήγαν οι άγγλοι και τους έβγαλαν.
Το ίδιο έγινε μ' ένα φυλάκιο της Χ, όσοι είχαν
μείνει τελοσπάντων, στην Σόλωνος.
Ο ΕΛΑΣ δεν πολεμούσε ακόμη με τους άγγλους. Κι'
αυτοί απορούσαν
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου